Электр таъминоти ва электр тармоšлари

Автоматик айта улаш (А У)
қ
Қ
3.3.2. Автоматик айта улаш (А У
қ
Қ
) ускуналари, реле химояси ускуналари туфайли узиб ўйилган истемолчиларни ёки
қ
системалараро ва система ичидаги узгичларни автоматик улаш йўли билан тезкор айта тиклашда кўзда тутилган бўлиши керак. 
қ
Автоматик айта улагичлар уйидагиларда кўзда тутилиши лозим: 
қ
қ
1. Кучланиши 1 кВ ва ундан ю ори бўлган барча турдаги аво ва ўшма (кабель- аво) линияларда. А У ларни
қ
ҳ
қ
ҳ
Қ
ўлламаслик хар бир ало ида хол учун асосланган бўлиши керак. Кучланиши 35 кВ ва ундан паст бўлган кабел линияларда А У
қ
ҳ
Қ
ни ўлланиши очи ёй осил бўлиши билан ю ори даражада шикастланиш эхтимоли бўлган та дирда (масалан, бир нечта
қ
қ
ҳ
қ
қ
орали йи малар бўлганда, битта линия ор али бир нечта нимстанциялар таъминланганда), имояни танловчанлик тасири
қ
ғ
қ
ҳ
тў ирлаш ма садида ўллаш тавсия этилади.
ғ
қ
қ
Кучланиши 110 кВ ва ундан ю ори бўлган кабел линияларда А У ни ўллаш масаласи лойи алаш жараёнида хар бир
қ
Қ
қ
ҳ
ало ида хол учун кўриб чи илиши лозим;
ҳ
қ
2. Электростанция ва нимстанцияларни шиналарини (3.2.24. ва. 3.3.25. га аранг).
қ
3. Трансформаторларини (3..3.26. га аранг).
қ
4. Бош а двигателларни ўз – ўзидан ишга тушишини таъминлаш учун узиб ўйиладиган мухим двигателларда (3.3.38. га
қ
қ
аранг).
қ
1-3 бандлардаги А У ларни амалга ошириш учун айланиб ўтувчи (айланма), шиналарни уловчи ва секцияларда узгичларда
Қ
ам А У лар кўзда тутилган бўлиши керак.
ҳ
Қ
Аппаратларни и тисод илиш ма садида линияларда гуру ли А У ларни, биринчи навбатда кабель линяларда, 6-10 кВ ли
қ
қ
қ
ҳ
Қ
бош а бирикмаларда ўллашга рухсат этилади.
қ
қ
Бундай олларда гуру ли А У ларнинг камчиликлари эътиборга олиниш лозим бўлади, масалан, бирор бир бирикмани
ҳ
ҳ
Қ
( ўшилишни) узгични узиб ўйганда бош а бир бирикмани ўшилмани узгични узиб ўйиши А У ускунасини бошлан ич
қ
қ
қ
қ
қ
Қ
ғ
(аввалги) олатига айтгунча рўй беради.
ҳ
қ
3.3.3. АКУ ускуналари шундай бажарилган бўлиши керакки, улар уйидаги олларда таъсир этмасликлари керак:
қ
ҳ
1. Узгичларни узилиши ходимлар томонидан масофадан ёки телебош ариш ёрдамида бажарилганда;
қ
2. Ходимлар томонидан масофа ёки телебош ариш ёрдамида релели имоя авутоматик ўчирилганда (узилганда);
қ
ҳ
3. Аварияга арши автоматика ускуналари трансформаторлар, айланаётган машиналар ички шикастланиши туфайли амда
қ
ҳ
узгичлар бош а холларида имоя узгичларини узиб ўйганда А У ни таъсир этишига йўл ўйиш мумкин бўлмаганда, АЧР
қ
ҳ
қ
Қ
қ
(АПВ) таъсиридан кейинги А У 3.3.81. бўйича бажарилиши керак.
Қ
А У ускуналари шундай бажарилган бўлиши керакки, ускунанинг схемасида хар андай носозлик бўлганда ам Тда кўп
Қ
қ
ҳ
Қ
марталик айта уланишлар бўлмаслиги лозим.
қ
А У ускунаси кўп марталик автоматик айта уланадиган илиб бажарилиши керак.
Қ
қ
қ
4. А У ўлланилган та дирда, одатда муваффа иятсиз А У бўлган холларда реле имоясини тезкор аммао илиши кўзда
Қ қ
қ
қ
Қ
ҳ
қ
тутилган бўлиши керак.
Муваффа иятсиз А У дан кейинги реле имояси узгич улангандан кейинги тезкор урилмалар ёрдамида бажарилган бўлиб
қ
Қ
ҳ
қ
одатда бош а сабаблар билан ам узгич узганда хам (бош ариш калитидан, телебош арув ёки ЗАУ ускунаси) ўлланилиши
қ
ҳ
қ
қ
қ
лозим. имоя тезлаштирилганда узгич улангандан сўнг узгични фазаларини бир ва тда уланмаслиги туфайли токларни сакраб
Ҳ
қ
ўзгаришидан узгични узиб ўйишига арши чора-тадбирлар кўрилиши керак.
қ
қ
Агар линия бош а ўчиргич ор али уланган бўлса ўчиргич улангандан сўнг имояни тезлаштириш шарт эмас (линияда
қ
қ
ҳ
симметрик кучланиш бўлганда).
Ўзгарувчан токда бажарилган тезкор имояда, агар имоялар кўп мураккаблаштиришни талаб илса ва ўрнатилган жой
ҳ
ҳ
қ
якинидаги металл Тда уларни ишлаш ва тиса 1,5 с. дан ошмаса 35 кВ ва ундан паст кучланишли линияларда А У дан кейинги
Қ
қ
Қ
химояни тезлаштирилмасликка рухсат этилади.
Уч фазали А У (УА У) ускуналарини бажариш аввалдан берилган тезкор буйру билан ўчиргич холати орасида
Қ
Қ
қ
номутаносиблик бўлган та дирдагина амалга оширилиши мумкинк; А У ускуналарини химоядан ишга туширишга хам рухсат
қ
Қ
этилади.
Одатда УАУБир каррали ёки уч каррали УА У ускуналаридан хам фойдаланиш мумкин (агар узгични иш шароити шунга
Қ
йўл ўйса). Икки каррали УА У ускуналарини хаво линияларига, айни са бир томонлама таъминланувчи якка линияларга
қ
Қ
қ
тадби этиш ( ўллаш) тавсия этилади. 35 кВ ва ундан паст бўлган линияларда икки каррали УА У ускуналарини биринчи
қ
қ
Қ
навбатда тармо бўйича захирага эга бўлмаган линияларда ўллаш тавсия этилади.
қ
қ
Нейтрали изоляцияланган ёки компенсацияланган тармо ларда одатда А У ни биринчи циклидан сўнгги заминланишдан
қ
Қ
кейинги иккинчи цикли блокировка илиниши лозим (масалан нолинчи кетма-кетликдаги кучланиш бўлган та дирда). Иккинчи
қ
қ
циклдаги УА У ни са ланиб туриш ва ти 15-20 с дан кам бўлмаслиги керак.
Қ
қ
қ
Электр узатиш нормал иш холатиди тезкор тиклаш учун УА У ускунасини са ланиб (уланиб) туриш ва тини (айни са,
Қ
қ
қ
қ
бир томонлама таъминланувчи линиялардаги икки каррали А У ни биринчи цикли учун) шикастланган жойлардаги ёйни сўниш
Қ
ва ти ва му итни депоизоциялаш ва тини хисобга олган холда, хамда узгични ва уни юритмасини айта улашга тайёр бўлиш
қ
ҳ
қ
қ
ва тини хисобга олган холда танлаш лозим.
қ
Икки томонлама таъминланувчи тармо УА У ускуналарини са лаб туриш (ушлаб туриш) ва ти тармо ни (линияни) икки
қ
Қ
қ
қ
қ
учларидаги шикастланишларни бир ва тни ўзида узилмаслигини эътиборга олиб танланиши лозим: 
қ
Бунда масофадан за ираланиш учун мўлжалланган химояни таъсир ва ти хисобга олинмаслиги лозим. Ю ори частотали
ҳ
қ
қ
имояни ишлаб кетиши сабабли линия учларидаги узгичларни бир ва тнинг ўзида ўчира олмаслигини эътиборга олмаса бўлади.
ҳ
қ
Бир марта таъсир этувчи УА У ни самарадорлигини кўтариш ма садида уни са лаб (ушлаб) туриш ва тини оширишга
Қ
қ
қ
қ
рухсат этилади (имконияти борича истеъмолчиларни ишлашини исобга олган холда). 
ҳ
Бир томонлама таъминланувчи 110 кВ ва ундан ю ори кучланишли якка линияларда, агар мувоффа иятсиз УА У бўлган
қ
қ
Қ
та дирда узо муддатли икки фазали ишлаш мумкин бўлганда, таъминланувчи учи томонида (бошида) икки каррали УА У
қ
қ
Қ
кўзда тутилиши керак. Линияни икки фаза билан ишлашини жойида ёки телебош арув ёрдамида жамоа амалга ошириши
қ
193

---

мумкин. 
Муваффа иятсиз АКУ дан кейин линияни икки фаза билан ишлашга ўтказиш учун линияни таъминловчи хамда абул
қ
қ
илувчи учларидаги ажратгичлар ва узгичлар билан айрим фазалар билан ишлаш кўзда тутилиши лозим. Линияни икки фазали
қ
узо муддатли ишлашга ўтказиш учун лозим бўлганда линияни тўли бўлмаган фаза режимида ишлаши туфайли ало а
қ
қ
қ
линиялардаги бузилишларни олдини олиш чораларини кўриб ўйиш зарур. Шу ма сада фазалари тўли бўлмаган режимда
қ
қ
қ
ишлаётган линия бўйлаб узатилаётган уввати чегараланишига рухсат этилади (агарда истеъмолчини иш шароити бўйича
қ
мумкин бўлса).
Айрим холларда фазалари тўли бўлмаган режим ва тида махсус асос бўлган та дирдагина линияни ишлашида танаффус
қ
қ
қ
бўлишига йўл ўйилади.
қ
Узиб ўйилиши, генерацияловчи манбалар орасидаги электрик ало ани бузилишига сабаб бўладиган линияларда, масалан
қ
қ
бир томонлама таъминланувчи параллел линияларда синхронизмни текширмасдан туриб УА У урилмасини ўрнатиш лозим.
Қ қ
Икки томонлама таъминланувчи якка линияларда (шунтловчи ало а бўлмаганда) уч фазали А У ни уйидагиларидан бири
қ
Қ
қ
(ёки уларни комбинациялари) кўзда тутилиши лозим.
а) тезкор (тез ишловчи) УА У (ТА У)
Қ
Қ
б) носинхрон УА У (НА У)
Қ
Қ
в) синхронизмни ушловчи (белгиловчи) УА У (УА У СУ)
Қ
Қ
Бундан таш ари агарда узгичлар айрим фазалар бўйича бош ариладиган жи озлар билан таъминланган бўлса хамда БА У
қ
қ
ҳ
Қ
циклида энерготизимни айрим исмларини параллел ишлашини бар арорлиги бузилмаган та дирда бир фазали А У (БА У) ни
қ
қ
қ
Қ
Қ
УА У ни турли кўринишлари билан биргаликда кўзда тутилиши мумкин.
Қ
А У ни турли (кўринишини) системасини (тизимни) ва ускуналарини ишлаши ани шароитларидан келиб чи
ан холда
Қ
қ
ққ
3.3.11 – 3.3.15. ларни кўрсатмалари асосида танланади.
Линияларда 3.3.10. бўйича бирлаштирилаётган (уланаётган) симтемаларидаги ЭЮК векторлари орасидаги бурчак айтарлик
фар и бўлмаса автоматик айта улаш учун тезкор А У, ёки БА У ни (икки томонлама энг ис а ушлаб туриш ва тили
қ
қ
Қ
Қ
қ қ
қ
улашларда) кўзда тутиш тавсия этилади. Агар улангандан кейин системани параллель синхрон ишлаши са ланиб олса ва
қ
қ
синхрон генераторларини ва компенсатогрларни максимал электромагнит моменти (керакли захирани хисобга олган холда),
электр машиналарни чи иш исмларида уч фазали Т ларда хосил бўладиган электромагнит моментидан кичик бўлган
қ
қ
Қ
та дирда ,хамда БА У га имкон берадиган узгичлар бўлган та дирда БА У ўлланилиши мумкин. БА У ва тида бурчак
қ
Қ
қ
Қ қ
Қ
қ
фар и энг катта бўлганда электромагнит моментни максимал (энг катта) ийматига бахо бериш лозим бўлади. Линияни барча
қ
қ
исмини амраб олувчи тезкор имоя ишлаган та дирдагина БА У ни ишга тушириш лозим бўлади. БА У захира имояси
қ
қ
ҳ
қ
Қ
Қ
ҳ
ишлаб кетганда блокировка илиниши, УРОВ ишлаганда эса тўхташи ёки блокировкаланиши керак.
қ
Муваффа иятсиз БА У бўлганда кейин энергосистемани (энерготизимни) безарарлигини са лаб олиши учун, аварияга
қ
Қ
қ
қ
арши автоматикага кўп марта таъсир кўрсатиш лозим бўлса, БА У ни ўллаш тавсия этилмайди.
қ
Қ
қ
Носинхрон А У (НА У) 3.310. бўйича (асосан 110 – 220 кВ) линияларда ўлланилиши мумкин, агар:
Қ
Қ
қ
а) синхрон генераторлар ва компенсаторларини носинхрон уланиш туфайли хосил бўладиган максимал электромагнит
момнти (керакли захирани хисобга олганда) машинани исмларидаги уч фазали Т туфайли пайдо бўладиган электромагнит
қ
Қ
моментидан кичик бўлса, бундай холда НА У ни амалий бахолаш мезони илиб уланиш бурчаги 180
Қ
қ

бўлгандаги статор токини
даврий ташкил этувчиларини хисобий бошлан ич иймати абул илинади;
ғ
қ
қ
қ
б) уланиш бурчаги 180

да чексиз увватли шинадан таъминланаётган трансформатор (автотрансформатор ор али ўтаётган
қ
қ
токни максимал (энг ю ори) иймати, ис а туташув токидан кичик бўлгандак;
қ
қ
қ қ
в) А У дан кейин тезкор ресинхронизация таъминланган бўлса; носинхрон автоматик айта улаш натижасида агар узо
Қ
қ
қ
муддатли асинхрон юриш (айланиш) э тимоли бўлса, уни олдини олиш ёки бартараф илиш учун махсус тадбирлар улланиши
ҳ
қ
қ
лозим.
Ушбу шартлар бажарилган та дирда НА У ни параллел линияларини таъмирлашда ам ўллашга рухсат этилади.
қ
Қ
ҳ
қ
НА У нинг бажарилишида химояни хаддан орти ишлашини олдини олиш чоралари кўрилиши лозим. Шу ма садда,
Қ
қ
қ
хусусан, НА У да узгичларни улаш маълум кетма-кетликда амалга ошириш тавсия этилади, масалан линиянинг бир томонида
Қ
кучланиш борлигини текшириш билан арама- арши томонида муваффа иятли УА У дан кейин.
қ
қ
қ
Қ
Синхронизмни сеза оладиган А У 3.3.10. бўйича сезиларли (тахминан 4% гача) сирпанишда хамда йўл ўйилиши мумкин
Қ
қ
бўлган бурчакли бўлган линияларда ўлланиши мумкин. А У лар уйидагича бажарилган бўлиши мумкин. Биринчи бўлиб
қ
Қ
қ
уланадиган линияни охирги учларида, линияда кучланиш борлигини назорат илинмаган холда (ТА У БК) ёки кучланиш
қ
Қ
борлигини назорат илган холда тезкор УА У (амал илиш худуди бутун линия бўлган, тезкор имоя ишлаб кетишини
қ
Қ
қ
ҳ
белгиловчи), линияни бош а томонида эса синхронизмни сезувчи (сеза оладиган) тезкор А У (ТА У) ўтказилиши мувмкин.
қ
Қ
Қ
Кейингисини, аввалгисини учида ўтказилиш муваффа иятли бўлган та дирдагина (яъни бундай холат, линияда кучланиш
қ
қ
борлигини назорат илгандагина билиш мумкин) ўтказилиши мумкин.
қ
Синхронизмни сезиш учун доимий илгарилаб кетиш бурчакли синхронизмлар асосида яратилган ускунадан фойдаланиш
мумкин.
А У ускуналари шундай бажарилган бўлиши керакки, бунда линиялар охирида узгичларни улаш кетма-кетлик имконияти
Қ
бўлиши керак.
3.3.13. СС А У (синхронизмни сезувчи А У) ускуналарни бажаришда частоталар орасидаги фар имконияти борича катта
Қ
Қ
қ
бўлганда таъсир этишини таъминлайдиган илиб бажарилишига интилиш лозим. СС А У ни ўллашда бурчакни максимал
қ
Қ
қ
мумкин бўлган иймати 3.3.12. да кўрсатилганини исобга олган холда абул илиниши керак. Жамоа томонида линия
қ
ҳ
қ
қ
уланаётганда СС А У ни ишлатилиши тавсия этилади.
Қ
3.3.14. Кучланиш йў лигини назорат илувчи (КЙН) амда кучланиш борлигини назорат илувчи (КБН) кучланишлар
қ
қ
ҳ
қ
трансформаторлари билан жи озланган (таъминланган ) линияларда линия (фаза) кучланишларини амда тескари ва нолинчи
ҳ
ҳ
кетма-кетликдаги кучланишларни сезувчи исмларини (элементларини) ишлатиш тавсия этилади. Айрим олларда, масалан
қ
ҳ
шунтловчи реакторлари бўлмаган линияларда нолинчи кетма-кетликдаги кучланишдан фойдаланилмаса ам бўлади.
ҳ
3.3.15. Бир фазали автоматик айта улагичлар фа ат (БА У) ерга (заминга) ис а туташув токлари катта бўлган
қ
қ
Қ
қ қ
тармо ларда ўлланилади. Линияларни узо муддатли тўли бўлмаган фазали режимга ( олатга) ўтказмайдиган БА У ни
қ
қ
қ
қ
ҳ
Қ
фазалари бар арор шикастланганда уйидаги олларда ўллаш лозим:
қ
қ
ҳ
қ
а) тизимлараро ёки тизимлар ичидаги кучли юкланган якка электр узатиш тармо ларида;
қ
б) кучли юкланган (ўта юкланган) тизимлараро кучланиши 220 кВ ва ундан ю ори бўлган икки ва ундан орти айланиб
қ
қ
ўтиш ало аси эга бўлган ва улардан биринчи узиб ўйилиши энерго тизимни динамик бар арорлигини бузилишига олиб келиши
қ
қ
қ
194

---

мумкин бўлган тармо ларда;
қ
в) системалараро ва система ичидаги турли кучланиш синфига эга бўлган линияларда, агар ю ори кучланишли линияда
қ
уч фазали узилиши паст кучланишли линияда ўта юкланишларга системани бар арорлигини бузилиши бўлган бўладигин
қ
линияларда;
г) ма аллий юкламаси катта бўлмаган йирик блокли электростанциялар системасини бо ловчи линияларда;
ҳ
ғ
д) УА У ни бажарилиши кучланишини пасайиб кетилиши туфайли юкламани сезиларли камайиб кетиши билан бо ли
Қ
ғ қ
бўлган электр узатиш линияларида.
БА У ускунаси шундай бажарилган бўлиши керакки, агар у ишдан чи са ёки кучланиш йў олганда линиянинг
Қ
қ
қ
имоясини ускунадан таш ари учта фазани узиб (ўчириб) ўйишга автоматик равишда ўтказилиш имконияти бўлиши керак.
ҳ
қ
қ
Ерга ис а туташувда ( Т) шикастланган фазани ани лаш танловчи (ани ловчи) ускуналар ёрдамида амалга
қ қ
Қ
қ
қ
оширилган бўлиб, улар тезкор жамоа томонидан линияни бир томонлама улашда амда УА У, ТА У да бир фазали линя
ҳ
Қ
Қ
А У ни ўшимча тезкор имояси бўлиб ам ишлатилиши мумкин бўлиши керак.
Қ
қ
ҳ
ҳ
Бир фазали А У ни сабр ва ти айни сўниш ва ти ва Т жойидаги фазалари тўли бўлмаган олатда линияларни
Қ
қ
қ
Қ
қ
ҳ
охирида имояни бир ва тда ишламаслигини исобга олиб, амда сезгир органлари каскад усулида амал илишини исобга
ҳ
қ
ҳ
ҳ
қ
ҳ
олиб мухитни деионизация ва тига нисбатан созланиши керак.
қ
3.3.16. Линияларда 3.3.15. бўйича БА У уч фазали А У (УА У) ни турли кўринишлари билан биргаликда ўлланиши
Қ
Қ
Қ
қ
керак. Бундай олларда БА У ни барча олларида ёки БА У муваффа иятсиз бўлганда УА У ни таъ и лаб ўйиш
ҳ
Қ
ҳ
Қ
қ
Қ
қ қ
қ
имконияти бўлиши керак.
ар бир ани шароитдан келиб чи
ан олда мува
иятсиз БА У дан кейин УА У ни амалга оширишга рухсат
Ҳ
қ
ққ
ҳ
ққ
Қ
Қ
этилади. Бундай олларда УА У ни таъсирини (амал илиши) аввал линияни бир учида (охирида) кучланиш йў лигини
ҳ
Қ
қ
қ
назорат илиш ва сабр ва тини ошириш билан амалга оширилиши керак.
қ
қ
3.3.17. уввати катта бўлмаган электростанцияларни система (тизим) билан бирлаштирувчи икки томонлама
Қ
таъминланувчи якка линияларда гидроэлектростанциялар учун автоматик синхронизацияловчи амда гидро ва исси лик
ҳ
қ
электростанциялар учун та симлаш урилмалари билан биргаликда УА У ўлланиши мумкин.
қ
қ
Қ қ
3.3.18. Бир нечта айланиб ўтиш ало алари бўлган, икки томонлама таъминланувчи линияларда уйидаги олларда
қ
қ
ҳ
ўлланилиши керак:
қ
1) иккита ало а, амда учта ало а бўлганда, агар ушбу ало алардан иккитаси (масалан икки занжирни линия) бир
қ ҳ
қ
қ
ва тнинг ўзида узо муддатли узилиб олиш э тимоли бўлганда;
қ
қ
қ
ҳ
носинхрон А У да (асосан 110-220 кВ лиинялар учун амда 3.3.12. да кўрсатилаг шартларга риоя илинган та дирда
Қ
ҳ
қ
қ
аммо барчи ало алар узилган ол учун).
қ
ҳ
Синхронизмни текшириш билан бўладиган А У (3.3.12. да кўрсатилаган асбоблар туфайли носинхрон А У ни
Қ
Қ
бажариш имконияти бўлмаганда, аммо барча ало алар узилган ол учун.
қ
ҳ
Маъсулиятли линяилар учун иккита ала а бўлганда амда учта ало а бўлганда, улардан иккитаси икки занжирли бўлса
қ
ҳ
қ
3.3.12. да кўрсатилагн сабаблар бўйича носинхрон А У (НА У) ни ўллаш имконияти бўлмаган та дирда бир фазали А У,
Қ
Қ
қ
қ
Қ
тезкор А У ёки синхронизацияни сезувчи А У ускуналарини ўллашга рухсат этилади (3.3.11., 3.3.13., 3.3.15. га аранг).
Қ
Қ
қ
қ
Бундай олларда бир фазали А У ва тезкор А У ускуналари синхронизмни текшириш А У ускуналари билан тўлдирилган
ҳ
Қ
Қ
Қ
бўлиши керак;
2) Тўртта ва ундан орти ало а бўлган та дирда, амда учта ало а бўлиб, ушбу ало алардан иккитасини узо
қ
қ
қ
ҳ
қ
қ
қ
муддатга узилиб олиш э тимоли кам бўлса – синхронизацияни текширмайдиган А У.
қ
ҳ
Қ
3.3.19. Синхронизмни текшириш билан А У усукуналари линияни бир томонида линияда кучланишни йў лигини
Қ
қ
амда синхронизмни мавжудлигини назорат илиб ўрнатилган бўлиши, линияни иккинчи томонида эса фа ат синхронизмни
ҳ
қ
қ
мавжудлигини назорати билан ўрнатилган бўлиши лозим. Синхронизм мавжудлигин текширадиган А У схемалари, А У да
Қ
Қ
узгичларни уланиш кетма-кетилиги ўзгартириш имкониятини исобга олган олда, линияни икки томонида бир хил бўлиши
ҳ
ҳ
керак.
Синхронизмни текширувчи А У ускуналарини, уланаётган системаларни синхронизмни жамоа линияга улаётган пайтда
Қ
ишлатилиши тавсия этилади.
3.3.20. Бир неча хил кўринишдаги А У ларни биргаликда ўлланилишига рухсат этилади, масалан тезкор А У ва
Қ
қ
Қ
синхронизмни текшириш билан УА У ни, А У ни турли кўринишдаги ускуналардан фойдаланишга рухсат этилади, масалан
Қ
Қ
назорат илмайдиган тезкор А У ни линияни бир томонида (3.3.13. га аранг) ва кучланишни амда синхронизмни назорат
қ
Қ
қ
ҳ
илувчи уч фазали А У линияни иккинчи томонида.
қ
Қ
3.3.21. Уч фазали А У ни амда тезкор носелектив имояни уни носелективлигини тў ирлашда биргаликда
Қ
ҳ
ҳ
ғ
ишлатилишга рухсат этилади. Кетма-кет уланган линиялардан ташкил топган тармо ларда , улар учун тезкор носелектив
қ
имоя ўлланилган та дирда , уларга таъсирини созлаш (тў рилаш) учун навбатма-навбат А У ўллаш тавсия этилади,
ҳ
қ
қ
ғ
Қ қ
бундан таш ари А У га адар имояни тезлаштирувчи ёки манба йўналишига таъсири каррали ошиб борувчи (учтадан
қ
Қ
қ
ҳ
орти бўлмаган) А У ускуналари ўлланилиши мумкин.
қ
Қ
қ
3.3.22. Линияда бир каррали уч фазали А У ўлланилганда, таъминловчи трансформаторларни ю ори кучланиш
Қ
қ
қ
томонида ис а туташтиргич ва ажратгичлар ўрнатилади, бунда ажратгични токсиз пауза (танаффус) ва тида ажратиб
қ қ
қ
ўйиш учун А У ускуналарини таъсир ва ти ис а туташтиргич ва ажратгични умумий уланиш ва тига нисбатан
қ
Қ
қ
қ қ
қ
ўрнатилган бўлиши керак. Икки каррали таъсир этувчи уч фазали А У ўлланилганда (3.3.6 га аранг) ажратгични
Қ
қ
қ
ажратиши А У иккинчи циклини (танаффусни) токсиз паузасида кўзда тутилган бўлса, биринчи циклда кўрсатиб ўтилган
Қ
шарт бўйича А Уни таъсир ва ти ошмаслиги керак.
Қ
қ
Узгичлар ўрнига ажратгичлар ўрнатилган линиялар учун А У биринчи циклида муваффа иятсиз бўлган холларда
Қ
қ
ажратгичлар А У иккинчи циклини токсиз паузасида амалга оширилиши керак.
Қ
3.3.23. Агар А У
Қ
нинг таъсири натижасида синхрон компенсаторларни ёки синхрон электродвигателларни носинхрон
уланиш э тимоли бўлиб, бу эса улар учун авфли бўлса, амда ушбу машиналар ёрдамида шикастланган жойларни
ҳ
ҳ
ҳ
таъминлашни олдини олиш учун, электр энергия билан таъминлаш узилиб олганда синхрон машиналарни автоматик тарзда
қ
узиб ўйишни кўзда тутилиши ёки уларни майдонни автоматик сўндиришни асинхрон олатига ёки муваффа иятли А Удан
қ
ҳ
қ
Қ
кейин кучланиш тиклангандан сўнгра ресинхронизациялаш лозим.
Синхрон компенсаторли ёки синхрон электродвигателли нимстанциялар учун А Уни таъсирида частотали автоматик
Қ
ростлаш (АЧР) ни орти ча ишлаб кетишини олдини олувчи тадбирлар ўлланиши керак.
қ
қ
3.3.24. А У ўтказиш мумкин бўлган шина ва узгичларини махсус имояси бўлган электростанция ва
Қ
ҳ
195

---

нимстанцияларнинг А Уси уйидаги икки вариантларнинг бири бўйича бажарилиши керак:
Қ
қ
1) автоматик синаб кўриш (таъминловчи элементларининг бирини шинасини А У узгичи ор али кучланиш остига
Қ
қ
ўйиш);
қ
2) схемани автоматик равишда йи иш билан: бунда А У ускунасини таъминловчи элементларидан бири уланади
ғ
Қ
(масалан линия, трансформатор), ушбу элемент муваффа иятли улангандан сўнг кейингилари уланади, шундай илиб тўли
қ
қ
қ
автоматик равишда олган элементларни ам улаб, шикастланишдан олдинги олат тикланиши мумкин. Шиналарни А Уни
қ
ҳ
ҳ
Қ
бундай вариантини доимий навбатчи жамоаси бўлмаган нимстанциялар учун биринчи навбатда ўллаш тавсия этилади.
қ
Шиналарни А Уда носинхрон уланишни олдини олиш тадбирлари (агар бундай уланишга йўл ўйиш мумкин бўлмаса)
Қ
қ
кўриб ўйилиши керак.
қ
Муваффа иятсиз А У бўлган олларда шиналарни имоясини сезгирлигини етарли даражада бўлиши таъминланиши
қ
Қ
ҳ
ҳ
керак.
3.3.25. Трансформаторлари ало ида ишлайдиган икки трансформаторли пасайтирувчи нимстанцияларда ўрта ва паст
ҳ
кучланишли шиналарни ЗАУ (захирани автоматик улаш) ускуналари билан биргаликда А У ускуналарини кўзда тутилган
Қ
бўлиши керак;
трансформаторларни ички шикастланишида ЗАУ амал илади; олган шикастланишларда эса – А У (3.2.4 га аранг).
қ
қ
Қ
қ
Икки трансформаторли нимстанциялар учун нормал олатда берилган кучланишли шиналарда трансформаторларни
ҳ
параллел ишлаши кўзда тутилган бўлса, А У ускунасига ўшимча илиб трансформаторлардан бири захирага чи арилганда
Қ
қ
қ
қ
ЗАУ ускунасини ўрнатишга рухсат этилади.
3.3.26. Энерготизим нимстанцияларидаги уввати 1 МВАдан ю ори бўлган таъминланувчи томонида узгич ва максимал
қ
қ
токли имояга эга бўлган, амда трансформаторни узиб ўйилиши истеъмолчиларни электрускуналарини токсизланишига сабаб
ҳ
ҳ
қ
бўладиган барча якка (ало ида) пасайтирувчи трансформаторлар А У ускуналари билан жи озланган бўлиши керак. Айрим
ҳ
Қ
ҳ
олларда ички шикастланишлар туфайли узилиш бўлганда ам А Уни таъсир этилишига йўл ўйилади.
ҳ
ҳ
Қ
қ
3.3.27. Элементларда икки ва ундан орти узгичлари бўлганда, биринчи узгич билан уланган муваффа иятсиз А Уда, ушбу
қ
қ
Қ
элементни олган элементлар А Уси таъ и ланган бўлиши керак.
қ
Қ
қ қ
3.3.28. Агар нимстанция ёки электростанцияларда электромагнит юритгичли узгич бўлса, агар А У ускунасидан бир
Қ
ва тнинг ўзида икки ва ундан орти узгичлар уланадиган бўлса, аккумулятор батареясини улашда кучланишини етарли ийматда
қ
қ
қ
бўлишини таъминлаш учун ва электромагнит занжирини уловчи кабелларни кўндаланг кесим юзасини камайтириш учун , одатда
А У шундай бажарилган бўлиши керакки, бунда бир ва тнинг ўзида бир нечта узгичларни уланиб олишидан холи бўлиш керак
Қ
қ
қ
(масалан, бирикмаларидаги А Унинг сабр ва тини турлича илиб).
Қ
қ
қ
Айрим олларда (кўпинча кучланиш 110 кВ бўлганда ва жи озланган А Уда бирикмалар сони кўп бўлганда) иккита
ҳ
ҳ
Қ
узгични А Удан бир ва тда уланишига йўл ўйилади.
Қ
қ
қ
3.3.29. А У ускунасини ишлаши, ишлаб кетишини кўрсатувчи релега ўрнатилган кўрсатувчи реле ёрдамида, ишлаб
Қ
кетишини хисоблагичлар ёрдамида ёки бош а шу каби ускуналар ёрдамида белгиланиб борилиши керак.
қ