Электр таъминоти ва электр тармоšлари

Самарали нейтрали заминланган кучланиш 110 – 500 кВли хаводаги линияларнинг имояси.
ҳ
3.2.105. Нейтрали заминланган 110 – 500 кВли линия занжирлари учун кўп фазали ис а туташувдан ва заминланишдан
қ қ
самарали реле имояси усукуналари кўзда тутилган бўлиши керак.
ҳ
3.2.106. Агар тармо да тебраниш ёки асинхрон юриш мумкин бўлиб, у холда имояни орти ча ишлаб кетиши э тимоли
қ
ҳ
қ
ҳ
бўлса, имоялар тебранишларда уларни таъсирини мухофазаловчи ускуналар билан жихозланиши лозим. Агар имоя ва т
ҳ
ҳ
қ
188

---

бўйича (тахминан 1,5

2 с.) тебранишларга мослаштирилмаган бўлса, имояни мухофазаловчи ускуналарсиз бўлишига
ҳ
рухсат этилади.
3.2.107. Асосий имоя сифатида 500 кВли линиялар учун имояланаётган худудни ихтиёрий ну тасидаги Тда бир
ҳ
ҳ
қ
Қ
онда таъсир этувчи имоя кўзда тутилган бўлиши керак.
ҳ
Кучланиши 110-220 кВли линияларга ўрнатиладиган имоянинг турини танлашда энерготизимни бар арор ишлашини
ҳ
қ
са лаб олувчи талабларидан тагш ари уйидагилар исобга олиниши керак:
қ
қ
қ
қ
ҳ
1. Сабр ва ти билан маъсулиятли истеъмолчиларни узиб ўйилишини иш режимини бузилишга олиб келадиган
қ
қ
шикастланишларни сабр ва тисиз узиб ўйилиши керак (масалан, шикавстланиш натижасида электростанция ва
қ
қ
подстанцияларни шиналаридаги олди кучланиш 0,6 Uном дан паст бўлса ва уларни сабр ва ти билан узиб ўйилиши
қ
қ
қ
қ
кучланиш о иши натижасида ўз-ўзидан юксизлантиришга олиб келса ёки кучланиш 0,6 Uном дан ю ори бўлганлдаги
қ
қ
шикасчтланишларда сабр ва ти билан узиб ўйилиши технологияни бузилишга олиб келса.
қ
қ
2. Керак бўлганда тезкор А У амалга оширишда линияда шикастланган линияни сабр ва тисиз узиб ўйилишини
Қ
қ
қ
таъминлайдиган икки томонлама тезкор имоя ўрнатилган бўлиши керак.
ҳ
3. Токи номинал ийматидан бир неча баробар ю ори бўлган шикастланишларни сабр ва ти билан узиб ўйилиши
қ
қ
қ
қ
ва тида ўтказгичлар ўта йўл ўйиб бўлмайдиган даражада изиб кетиши мумкин.
қ
қ
қ
Ю орида баён этилган шароитлар бўлмаган та дирда, танловчанликни (селективность) таъминлаш ма садида мураккб
қ
қ
қ
тармо ларда тезкор (тез таъсир этувчи) имояларни ўлланишига йўл ўйилади.
қ
ҳ
қ
қ
3.2.108. Бар арорлик талабларини таъминланишини ба олашда, 3.2.107. бўйича олди кучланиш ийматидан келиб
қ
ҳ
қ
қ
қ
чи
ан олда, уйидагиларга амал илиш лозим:
ққ
ҳ
қ
қ
1. Электростанция ва энергосистемалар орасидаги ягона ало а учун 3.2.107. да кўрсатилган олди кучланиш ушбу
қ
қ
қ
ало а кирувчи подстанция ва электростанцияларини шиналарда ало ани ташкил этувчи линиялардан таш ари ушбу
қ
қ
қ
шиналардан тармо ланадиган линиялардаги Тда; бир сми параллел линиялардан иборат бўлган ягона ало а учун, амда
қ
Қ
қ
қ
ҳ
хар бир параллел линиялардаги Тда. 
Қ
2. Электростанциялар ёки энергосистемалар орасида бир нечта ало алар бўлган та дирда 3.2.107. да кўрсатилган
қ
қ
олди кучланиш ушбу ало алар учун бирлаштирилган подстанция ва энергостанцияларда ало а ва ушбу шиналарни
қ
қ
қ
қ
таъминловчи шиналарда амда ало а подстанциясидан таъминланувчии линияларда текширилган бўлиши керак.
ҳ
қ
3. Шикастланиши каскадли (бос ичма – бос ич) режимида имояни биринчи бос ичи (по онаси) амраб олган
қ
қ
ҳ
қ
ғ
қ
худудни охирида Тда , яъгни сабрн ва тисиз имоя линияни арама- арши томонидаги узгич узиб ўйгандан сўнг олди
Қ
қ
ҳ
қ
қ
қ
қ
қ
кучланишни текшириш керак.
3.2.109. Бир томонлама таъминланувчи якка линияларда кўп фазали ис а туташувлардан имоя сифатида по онали
қ қ
ҳ
ғ
токли имоя ёки по онали ток ва кучланиш имояси ўрнатилиши керак бўлади. Агар бундай имоялар сезувчанлиги ёки
ҳ
ғ
ҳ
ҳ
шикастланишларни тезкор узиб ўйиш талаблари бўйича (3.2.107. га аранг) ўйиладиган талабларни они тирмаса,
қ
қ
қ
қ
қ
масалан бошланиш исмиларда ёки кўринмаётган худуд имоясини ўшни худуд имоялари билан мослаштириш шартлари
қ
ҳ
қ
ҳ
бўйича ма садга мувофи бўлган та дирда масофали по онали имоя кўзда тутилган бўлиши керак. Бундай олда ўшимча
қ
қ
қ
ғ
ҳ
ҳ
қ
имоя сифатида сабр ва тисиз ток кесилишни ўллаш тавсия этилади.
ҳ
қ
қ
Заминланишдан (ерга уланиб олишдан), одатда по онали йўналтирилган ёки йўналтирилмаган нолинчи кетма-
қ
ғ
келикдаги имоя кўзда тутилган бўлиши керак. имоя, одатда таъминланиши узатилиши мумкин бўлган томнга ўрнатилган
ҳ
Ҳ
бўлиши керак.
Бир нечта кетма-кет худудлардан ташкил топган линиялар учун, носелектив по онали токдан ва кучланишдан (кўп
ғ
фазали туташувдан) имоя ва нолинчи кетма-кетликдаги по онали токдан имояни (ерга уланиб олишдан) навбатма-навбат
ҳ
ғ
ҳ
қ
А У ускуналари билан биргаликда ишлатилишига рухсат этилади.
Қ
3.2.110. Икки ва ундан орти томонлама таъминланаётган (тармо ланган линиялар) якка линияларда айланма (айланиб
қ
қ
ўтадиган) бо ланишлар бўлганда ам, бўлмаганда ам, битта ну тадан таъминланадиган айланма (доирасимон) тармо
ғ
ҳ
ҳ
қ
қ
таркибига кирувчи линияларда кўп фазали туташувдан асосий (фа ат 110 – 220 кВли линияларда) ёки захирадаги сифатида
қ
ишлатилувчи, масофали имоя ўлланилиши керак.
ҳ
қ
ўшимча имоя сифатида эса сабр ви тисиз ток кесилишини ишлатилиши тавсия этилади. Айрим олларда имояни
Қ
ҳ
қ
ҳ
ҳ
ўрнатиш жойига уч фазали ис а туташтиргични хато улаб ўйилганда ва ток кесилиши бош а режимлада ишлаши учун
қ қ
қ
қ
бажарилганда, сезувчанлик талабларини они тирмаган та дирда (3.2.26. га аранг), ток кесилишини ишлатишга рухсат
қ
қ
қ
қ
этилади.
Ерга (заминга) уланиб олишдан одатда йўналтирилган ёки йўналтирилмаган нолинчи кетма-кетликли имоя кўзда
қ
ҳ
тутилган бўлиши керак.
3.2.111. Битта ну тадан таъминланувчи айланма (доирасимон) тармо ларни бош худудларини таъминланиш
қ
қ
исмларини охиридаги кўп фазали уланиб олишдан ( ис а туташувдан) асосий имоя сифатида бир по онали йўналтирган
қ
қ
қ қ
ҳ
ғ
токли имояни ўллаш тавсия этилади; бош а якка линияларда (асосан 110 кВ) айрим холларда по онали токли имояни ёки
ҳ
қ
қ
ғ
ҳ
керак бўлган холларда йўналтирилган илиб бажарилган по онали ток ва кучланиш имоясини ўллашга рухсат этилади.
қ
ғ
ҳ
қ
имояни, одатда таъминланиш берилиши мумкин бўлган томонга ўрнатилиши лозим.
ҳ
3.2.112. Икки ва ундан орти томонлама таъминланган параллел линияларда, амда бир томонлама таъминланаётган
қ
ҳ
параллел линияларни таъминловчи исмларида (учларида) худди шундай якка линияларда ишлатиладиган имояларни
қ
ҳ
ўллаш мумкин (3.2.109. ва 3.2.110. га аранг).
қ
қ
Ерга уланиб олишдан узиб ўйишни тезла тириш учун айрим холларда икки томонлама таъминланаётган линияларда
қ
қ
қ
фазалараро туташувдан параллел линияларда увват йўналишини назорат илувчи ўшимча имоя ўлланиши мумкин.
қ
қ
қ
ҳ
қ
Ушбу имоя алохида кўндаланг токли имоя кўринишида (нолинчи кетма-кетликдаги токка ёки фаза токларига реле улаб)
ҳ
ҳ
ёки фа ат ўрнатилган имояларни тезлаштирувчи занжир кўринишида (нолинчи кетма-кетликдаги токли, максимал токли,
қ
ҳ
масофали в.х.) параллел линиялардага увват йўналишини назорат илган холда бажарилиши мумкин.
қ
қ
Нолинчи кетма-кетликдаги имояни сезувчанлигини ошириш ма садида параллел линиялардаги узгичларни узиб
ҳ
қ
ўйиш пайтида уни айрим по оналарини ишдан чи ариб ўйишни кўзда тутилишига рухсат этилади.
қ
ғ
қ
қ
Бир томонлама таъминланадиган иккита параллел линияларни абул илувчи учларини охирида кўндаланг
қ
қ
дифференциал йўналтирилган имоя кўзда тутилган бўлиши керак.
ҳ
3.2.113. Агар 3.2.112. бўйича имоя тезкорлик талабларини они тирмаса, бир томонлама таъминланадиган 110-220
ҳ
қ
қ
кВли иккита параллел линияларни таъминлаш исмларида (иккита параллел линия ишлаганда ) амда бир томонлама
қ
ҳ
189

---

таъминланадиган 110 кВли иккита параллел линияларда асосий имоя сифатида асосан йўналтирилган кўндаоланг
ҳ
дифференциал имоя ўлланилиши мумкин.
ҳ
қ
Бундай холларда битта линия ишлаган холатда хамда иккита линия ишлаганда 3.2.109. ва 3.2.110. бўйича имоя
ҳ
ишлатилади. ўшни элементлардаги шикастланишларга бўлган сезувчанликни ошириш ма садида бундай имояни ёки уни
Қ
қ
ҳ
айрим бос ичларини (по оналарини) иккпала линия токларини йи индисига ( масалан, нолинчи кетма-кетликдаги токли
қ
қ
ғ
имояни охирги бос ич (по онаси) улашга рухсат этилади. 110 кВли параллел по онали токли имояланаётган
ҳ
қ
ғ
ғ
ҳ
линиялардаги шикастланишлар туфайли узиб ўйиш ва тни ис артириш ма садида тезкорлик шарти бўйича (3.2.10
қ
қ
қ қ
қ
7. га
аранг) уни ишлатилиши шарт бўлмаган холларда по онали токли имояга ўшимча равишда йўналтирилган
қ
ғ
ҳ
қ
дифференциал имояни ишлатилишига йўл ўйилади.
ҳ
қ
3.2.114. Агар имоя 3.2.11
ҳ
0 – 3.2.112. бўйича тезкорлик талабларин они тирмаса (3.2.10
қ
қ
7. га аранг) якка ва икки
қ
томонлама таъминланадиган параллел линияларда асосий имоя сифатида ю ори частотали ва бўйлама дифференциал
ҳ
қ
имоя кўзда тутилиши керак бўлади.
ҳ
110–220 кВли линияларда сезувчанлик шарти бўйича масалан тармо ланган линияларда ёки имояни соддалаштириш
қ
ҳ
бўйича ма садга мувофи бўлган холларда ю ори частотали блокировкаларни (тўси ларни) ўллаб масофали ва нолинчи
қ
қ
қ
қ
қ
кетма-кетиликдаги йўналтирилган токли имоя асосида асосий имояни бажарилиши тавсия этилади.
ҳ
ҳ
Лозим бўлганда бўйлама дифференциал имояни махсус кабелини ўтказиш техник – и тисодий хисоблар билан
ҳ
қ
асосланган бўлиши керак.
имояни ёрдамчи симларини созлигини (тў рилигини) назорат илиш учун махсус ускуна кўзда тутилган бўлиши
Ҳ
ғ
қ
керак.
500 кВли линияларда ю ори частотали имояга ўшимча равишда ю ори частотали сигнални узиб ўювчи ёки ўтказиб
қ
ҳ
қ
қ
қ
юборувчи (по онали захирадаги имояни ишлаб кетишини тезлаштириш учун) ускунани ишлатилиши кўзда тутилиши
ғ
ҳ
лозим, агар ушбу ускуна бош а ма садлар учун мўлжалланган бўлса. Кўрсатилган ускуна 500 кВли лигияларда махсус,
қ
қ
фа ат реле имояси учун ўрнатилишига рухсат этилади.
қ
ҳ
Агар тезкорлик (3.2.107. га аранг) ёки сезувчанлик (масалан, тармо ланган линияларда) шартлари бўйича талаб илган
қ
қ
қ
холларда 110-220 кВли линияларни бос ичли (по онали) имоясини тезлаштириш ма садида узиб ўювчи сигшналдан
қ
ғ
ҳ
қ
қ
фойдаланишга рухсат этилади.
3.2.115. Асосий имояни 3.2.11
ҳ
4. бўйича бажарилганда захира сифатида уйидагилар ўлланиши керак:
қ
қ
кўп фазали Тлардан одатда масофали имоя, асосануч бос ичли (уч по онали);
Қ
ҳ
қ
ғ
ерга (заминга) уланиб олишдан йўнавлтирилган бос ичли (по онали) токли ёки йўналтирилмаган нолинчи кетма-
қ
қ
ғ
кетликдаги имоя.
ҳ
3.2.114. да кўрсатилаган асосий имоя узо муддатга амалдан чи арилган холларда, хамда ушбу имоя
ҳ
қ
қ
ҳ
шикастларини
тезкор узиб ўйиш талабалари бўйича ўрнатилган бўлганда (3.2.10
қ
7. га аранг) фазалараро тутавшувдан захирадаги
қ
имояни носелектив тезлаштирилишини кўзда тутилишига йўл ўйилади (масалан, тў ри кетма-кетлик кучланиш ийматини
ҳ
қ
ғ
қ
назорат илиб).
қ
3.2.116. 500 кВли линиялар учун асосий имоялар, кўп фазали туташувдан захирадаги имояни тезкор бос ичлари
ҳ
ҳ
қ
(по оналари) ва БА У (ОАВП) ускуналарини ўлчов исмлари тезкор электромагнит ўткинчи жараёнлар шароитида ва
ғ
Қ
қ
линияларни ю ори си им ўтказувчичанликларда уларни меъёрида ишлашини таъминлай оладиган (берилган параметрлари
қ
ғ
бўйича) илиб махсус тайёрланган бўлиши керак.
қ
Бунинг учун уйидагилар кўзда тутилиши керак:
қ
- имоя йи маларида (комплектларида) ва БА У (ОАПВ) ни ўлчаш исмларида электромагнит ўткинчи жараёнларини
ҳ
ғ
Қ
қ
таъсирини чегараловчи тадбир (масалан, уйи частотали фильтрлар).
қ
Узунли 150 км дан кўп бўлган линияларга ўрнатилган ю ори частотали дифференциал – фаза имоясида - линияларни
қ
ҳ
си им ўтказувчанлиги туфайли хосил бўладиган токларни компенсацияловчи (бартараф илувчи) ускуна.
ғ
қ
Тезкор имояларни икки ва ундан орти токлар трансформаторни йи инди токига улаганда 3.2.29. талабларини
ҳ
қ
ғ
бажариш имконияти бўлмаганда таш и шикастланишларда имояни орти ча ишлаб кетишини бартараф илиш учун
қ
ҳ
қ
қ
(масалан имоя ўполлашганда) махсус тадбирлар кўзда тутилган бўлиши ёки линия занжирига имояни таъминловчи
ҳ
қ
ҳ
ало ида токлар трансформатори комплекти ўрнатилган бўлиши керак.
ҳ
500 кВли линияларга ўрнатилган ва бўйлама си имли компенсацияловчи ускуналар билан жихозлашган имояларда
ғ
ҳ
ушбу ускуналар таъсири хосил бўлган таш и шикастланишларда орти ча ишлаб кетишини олдини олиш ма садида
қ
қ
қ
тадбирлар кўзда тутилган бўлиши керак. Масалан, тескари кетма-кетликдаги увватни йўналтирувчи реле ишлатилиши ёки
қ
рухсат берувчи сигнал узатилиши мумкин.
3.2.117. БА У (ОАПВ) ўлланган та дирда, реле имояси ускуналарида шундай бажарилиши керакки, бунда:
Қ
қ
қ
ҳ
1) бир фаза ерга уланиб олганда, айрим холларда эса икки фаза орасида туташув бўлганда, фа ат битта фазани
қ
қ
узилиши таъминланиши керак (кейинчалик уни автоматик айта уланиш (шарти) билан).
қ
2) 1 бандда кўрсатилган шикастланишдан айта улаш муваффа иятсиз бўлганда, линияни узо муддатли тўли
қ
қ
қ
қ
бўлмаган режимда ишлаши кўзда тутилган ёки тутилмаганлигига араб битта ёки учта фаза узиб ўйилиши керак.
қ
қ
3) шикастланишларни бош а кўриниларида имоя учта фазани узиб ўйишга ишлаши керак.
қ
ҳ
қ