Elektr energiyasini asosiy iste’molchilari kuyidagilardan iborat

KIRXGOF QONUNLARI.

• 1 - qonuni: Elektr zanjirining biror-bir tuguniga oqib kelayotgan toklar yig’indisi shu tugundan oqib ketayotgan toklar yig’indisiga teng. Yoki istalgan tugun uchun toklarning algebraik yig’indisi “0" ga teng.

• Krixgofning ikkinchi qonuni (kuchlanishlar qonuni) berk elektor zanjirining qisimlarida EYUK va kuchlanishning qanday taqsimlanishiga yordam beradi. Binobarin berk ko’nturdagi barcha EYUK larning algebraic yig’indisi shu ko’nturlarning barcha qisimlardagi kuchlanishlar pasayishining algebraic yigindisiga teng:
•  

• Krixgofning ikkinchi qonuni
•  
• Krixgofning 2-qonuniga binoan rasmda ko’rsatilgan elektor zanjirida EYUK ning shartli musbat yo’nalishi bo’yicha (ya’ni, soat milining harakat yo’nalishi bo’yicha) zanjirning elektr muvozanat tenglamasi:
•  
• E1+E2 = IR1+IR2+IR3
• Zanjirdagi har qanday nuqtaning potensiali maskur nuqtaning zanjirdagi holati bilan aniqlanadi. Umumiy holda

• deb yozish mumkin

KIRXGOF KONUNLARI.

• 2 - konuni: Zanjir berk konturida EYUK larning algebraik yig’indisi kuchlanishlar tushuvi algebraik yig’indisiga teng:

• Robert Gustav Kirxgof (1824-1887)
• Nemis fizigi Kirxgof 1824 – yilda tavallud topgan. U fizikaning elektr, elektrostatika, mexanika, matematik fizika, gidrodinamika, optika bo’limlarida o’z ishlarini amalga oshirib fizika faniga ulkan hissa qo’shgan. 1869-yilda ideal suyuqliqdagi qattiq jism harakati to’g’risidagi teoremani kashf qildi. Umumiy tok harakatlarining teoremasini kashf etdi

• Elektr tokining ishi va quvvati
•  Elektr tokining ishi, elektr maydonida zaryadlangan zarrachalarning (musbat zaryadlarning) potentsiali kichikroq nuqtadan potentsiali yuqoriroq nuqtaga ko’chishida bajarilgan ish (А) yoki shu ishni bajarishga sarflangan enrgiya (W) tushuniladi, ya’ni А=q∙U. Bundan ko’rinib turibdiki, zaryadlar miqdori q va potentsiallar farqi U qanchalik katta bo’lsa, bajarilgan ish yoki sarflangan energiya shunchalik katta bo’ladi. Agar (1.1) ifodaga ko’ra q=i∙t bo’lishini hisobga olsak,
• A=U∙i∙t=W
• Demak, bajarilgan ish (yoki sarflangan energiya) kuchlanish tok va vaqtning o’zaro ko’paytmasiga teng. Bajarilgan ishning jadalligini aniqlash uchun quvvat tushunchasi kiritiladi. Elektr tokining quvvati vaqt birligida bajarilgan ishga yoki shu ishni bajarish uchun sarflangan energiyaga teng, ya’ni
• Sl sistemasida quvvatning o’lchov birligi sifatida vatt (Vt) qabul qilingan. 1 Vt=1 J/1 s, ya’ni 1 vatt quvvat hosil qilinishi uchun 1 sekund davomida 1 joul ish bajarilishi lozim. Xuddi shuningdek, elektr zanjirida o’tkazgich uchlaridagi kuchlanish 1V, tok kuchi 1 A bo’lganida 1 Vt quvvat sarf bo’ladi (1 Vt=1V∙1A). Amalda quvvatning quyidagi o’lchov birliklari: millivatt (mVt){1 mVt=10-3Vt}, kilovatt (kVt) {1 kVt=1000 Vt} va megavatt (MVt) {1 MVt=106Vt} dan foydalaniladi. Elektr zanjirdagi tokning quvvati vattmetr asbobi yordamida o’lchanadi. 
• Amaliy hisoblashlarda turli ko’ndalang kesimga ega bo’lgan elektr simlar chegaraviy nagruzka toklarining qiymatlari ko’rsatilgan tayyor jadvallardan foydalaniladi.

• Elektr zanjirida quvvatlar muvozanati
• Har qanday elektr zanjirida manbaning ishlab chiqargan elektr energiyasi (quvvati) iste’molchida, uzatish liniyasida va manbaning o’zida sarf bo’lgan energiyaga (quvvatga) tengdir. Misol tariqasida 1-rasmda berilgan elektr zanjiri uchun quvvatlar muvozanatini ko’rib chiqaylik. Buning uchun Kirxgofning ikkinchi qonuni bo’yicha zanjirning elektr muvozanat tenglamasi:
• E=I∙r0+I∙Rl+I∙Rn=I∙(r0+ Rl + Rn )
• Uning ikkala tomonini I ga ko’paytirsak, zanjirning quvvatlar muvozanati tenglamasi hosil bo’ladi:
• IE=I2∙r0+I2∙Rl+I2∙Rn
• Yoki
• Pe=∆P0+∆Pl+Pn=∆P0+∆Pt
• Bu yerda Pe=E∙l – manba hosil qilgan elektromagnit quvvat. U manbaning o’zida (ichida) ∆P0= I2∙r0 quvvatga uzatish liniyasi ma’lum qarshilik (Rl) ga ega bo’lgani sababli uzatilayotgan quvvatning ∆Pl= I2∙Rl qismi issiqlik energiyasiga, qolgan qismi
• Rn= I2∙Rn iste’molchiga (nagruzkaga) sarflanadi.
• Shunday qilib, ko’rib chiqilgan zanjirning quvvatlar muvozanati, ya’ni (1.15) ifoda zanjirning enrgetik holatini to’la namoyon qiladi.
• Amalda elektr manbaining ichki qarshiligi zanjirning tashqi qarshiligidan juda kichik bo’ladi, ya’ni r0‹‹Rt. Shunga ko’ra, elektr generatorlarning foydali ishkoeffitsiyenti katta bo’ladi.

• Qarshiliklarni ketma-ket ulash elektrotexnikaning turli sohalarida uchraydi. Masalan, o’zgarmas tok dvigatelini ishga tushirishda ishga tushirish tokini cheklash maqsadida yakor bilan ishga tushirish reastoti ketma-ket ulanadi. Shuningdek, aylanish tezligini rostlash maqsadida rostlash reastati qo’llanadi. Voltmetrga qo’shimcha qarshilikni ketma-ket ulash bilan uning o’lchash chegarasini kengaytirish mumkin. masalan, akkumulyator va batareya elementlarii o’zaro ketma-ket ulab, kerakli kuchlanishni hosil qilish mukin.

• Qarshiliklari ketma-ket birlashtirilgan zanjirning biron qismida uzilish sodir bo’lganida uning tamomila ishdan chiqishi qarshiliklarni ketma-ket ulash usulining asosiy kamchiligidir.
• Qarshiliklarni (iste’molchilarni) parallel ulash deb, R1, R2, R3, ..., Rn va hokazo qarshiliklarning oxirgi uchlarini ikkinchi tugunga birlashtirishga aytiladi.
• Qarshiliklari parallel ulangan elektr zanjirining (bunday zanjirlarni tarmoqlangan yoki ko’p konturli elektr zanjirlari, deb ham atash mumkin) o’ziga xos xususiyati zanjirga ulangan barcha qarshiliklar qismlaridagi kuchlanishning bir xil qiymatga ega bo’lishidir.

• Каршиликлари параллел уланган занжирнинг асосий афзаллиги шундаки, бундай занжирнинг бирон тармогида узилиш содир булганида колган тармоклар нормал ишлаеверади. Шунинг учун хам электр энергиясининг истеъмолчилари тармокка, асосан, параллел усулда уланади.

• Qarshilklarni aralash ulangan zanjirlarning ekvivalent qarshiligini xisoblash zanjirniong oxirgi qismidan manba tomon olib boriladi (rasm. b). Bunday zanjir tobora soddalashib borib, bitta ekvivalent qarshilikli zanjir ko’rinishiga keltiriladi (rasm, v). Zanjirning xar bir qismidagi tok va kuchlanish Om qonuniga binoan xisoblanadi.
•