Электр энергияси поездларни тортиш учун қўлланган илк тажрибаларда энергия манбаи ва электр двигатель ҳаракатланувчи бирликда жойлашар эди

§ 26. Қаттиқ кўндаланг темир ва эгилувчан тўсиқлар


Қаттик темир кўндаланглар (ригеллар) параллел қават (пояс) ва раскосли панжараси бўлган металл фермадан иборат. Узелларни кучайтириш мақсадида диагонал бўйлаб яна битта распорка ўрнатилади. Алоҳида блоклар ўзаро бурчакли пўлатдан ишланган қўшимча қатлам (накладка) ёрдамида бирлаштирилади.
Қаттик темир кўндаланг устун чўққисига маҳкамланганида у темир-бетон устунлар билан металл каллаклар ёрдамида, аммо ушбу чўққидан пастроққа ўрнатилганида эса махсус таянч майдонча(столик)ларига маҳкамланади. Маҳкамлаш майдончалари устунларда хомутлар билан уланса, тўсин майдончада болт-скоба ёрдамида маҳкамланади.
Қаттик темир кўндаланг қоплайдиган йўл(из)лар миқдорига боғлиқ равишда улар 16,1 дан 44,2 м га қадар узунликда бўлиши, икки, уч ва ҳатто тўрт блоклардан йиғилиши мумкин. Кўрсатилган меъёрларда темир тўсинлар саккизта асосий узунлик ўлчамларига эга. Темир йўл изларининг жойлашуви шароитига кўра асосийларидан фарқ қиладиган оралиқ узунликдаги темир тўсинлар талаб этилганида, уларни асосий тўсинлардан чекка блоклардаги панеллар сонини камайтириш билан ҳосил қиладилар.

77–расм. Доимий токнинг компенсацияланган осмалари учун қаттиқ кўндаланг темир:
1–таянч; 2–қаттиқ кўндаланг тўсиқ ; 3–фиксациялашувчи трос; 4–фиксатор; 5–уч бурчакли осилма; Г–қатиқ кўндаланг темир таянч урнатиш габарити; а–ёндош жойлашган йуллар ўқл орасининг мосафа

Асосий ёки қисқартирилган каттик кўндаланг темир кўтариш қобилиятига кўра икки ёки уч хил бўлиши мумкин. Каттик кўндаланг темирнинг турли кўтариш қобилиятига белбоғ (пояс) бурчаклари кесимини ўзгартириш билан эришилади.

Каттик кўндаланг темир (П) (поперечина) ҳарфи ва рақамлар билан белгиланади. Дастлабки рақамлар тўсиннинг тонна-куч-метрларда (тс-м) ифодаланган кўтариш қобилиятини белгиласа, кейингиси – ҳисобий пролетнинг метрлардаги узунлигини англатади. Мисол сифатида узунлиги 17,7 ва 30,3 м бўлиб, мос равишда икки ва уч блокдан иборат бўлган, ҳамда кўтариш қобилияти ўзаро фарқ қиладиган икки қўзғалмас тўсиннинг белгиланишини келтирайлик: П15-17,7; П13-17,7; П29-30,3; П26-30,3; П23-30,3.
Устига станция йўлларини ёритиш мақсадида прожекторлар ўрнатиладиган ва ҳисобий узунлиги 29,1 м дан ортиқ бўлган қўзғалмас каттик кўндаланг темирлар туб қоплама ва тутқичлар билан жиҳозланади. Бу каби тўсин ва мос равишда блокларни ифодалашда П дан олдин О ҳарфи қўйилади, масалан: ОП29-30,3.
Перегон ҳамда станциялардаги доимий ток компенсацияланган контакт осмаларининг ушлаб турувчи (кўтарувчи) трослари ҳамда станциялардаги ўзгарувчан ток контакт осмалари, одатда, роликларга ўрнатилади. Монтах ишлари қийматини арзонлаштириш мақсадида трос осилиш нуқталари доимий токда ўрта ёки қўзғалмас анкерлашдан кўпи билан 200-300 м ва ўзгарувчан токда 250-450 м масофада жойлашганида компенсацияланган тросни ролик эмас, балки “эгар”ларга маҳкамланишига йўл қўйилади.