Elektr energiya iste’molchilari. Reja: 1

Elektr 
energiya 
manbalari 
va 
iste’molchilari
O’tkazgichlarda tokning shartli yunalishi sifatida musbat 
zaryadlarning harakat yunalishi qabul qilingan. Manbaning 
(generator, akkumulyator va h.k.) e.yu.k. tufayli uning qismlarida 
ma‘lum potensiallar farqi yuzaga keladi. Potensiali yuqori bo’lgan 
qismi —+11 ishora bilan, potensiali past bo’lgan qisma II ishora 
bilan belgilanadi. Manbada elektr tokining yunalishi -- II dan —

---

+llcha, 
tashqi zanjirda esa —+11 dan II qarab yunaladi. 
Elektr 
energiya 
manbalariga
galvanik 
elementlar, 
akkumulyatorlar, 
termoelementlar, 
generator 
va 
boshqa 
qurilmalar kiradi. Bu manbalar ximiyaviy, molekulyar kinetik, 
issiqlik, mexanik va boshqa tur energiyalarni elektr energiyasiga 
aylantirish uchun xizmat qiladi. 
Elektr energiyci iste ’molchilari
deganda elektr energiyasini 
boshqa turi masalan: yorug’lik (lampalar) mexanik (dvigatel), 
issiqlik (pech) va h.k. energiyalarga aylantiruvchi qurilmalar 
tushuniladi. 
Elektr zanjiri nazariyasida 
aktiv
va 
passiv
elementlar 
farqlanadi. Elektr energiyasi manbalari (tok va kuchlanish 
manbalri) 
aktiv element
hisoblansa, qarshilik, induktiv va sig’im 
elementlari 
passiv element
hisoblanadi. 
Energiya manbasining elektr yurituvchi kuchi. 
Elektr 
ta‘minotida elektr energiyasini ishlab chiqarishda issiqlik (TES), 
atom (AES), gedro elektrostansiyalar (GES) va boshqa elektr 
qo’rilmalari ishlatiladi. Bu qo’rilmalarda elektromagnit 
xarakterda bo’lmagan har xil jarayonlar ta‘sirida elektr energiyasi 
ishlab chiqiladi. 
Elektr energiyasi ishlab chiqarishda, fizik jarayonlarining 
intensivligi "Tashqi kuchlar" yoki maydonlar (elektromagnit emas 

---

degan ma‘noda) deb nomlanuvchi kuchlar bilan xarakterlanadi va 
ifodalanadi. 
Tashqi kuchlar va tashqi maydonlarning elektr energiya 
ishlab chiqarish qobiliyati son jihatdan elektr yurituvchi kuch 
bilan xarakterlanadi. 
Elektr yurituvchi kuch (EYUK) manbaning 
elektr quvvatini tokiga nisbatiga teng.
e(f) = p(f)l i(t)
(1.7) 
O’zgarmas tokda 
E = P/I
(1.8)

---

EYUKni aniqlovchi (1.8) formula kuchlanishni aniqlovchi 
P(t) = U(t) I(t)
formula bilan bir xildir, bu shu kattaliklarni bir 
birlikda o’lchanishini (voltlarda o’lchanadi) bildiradi. 
Elektr kuchlanishi va EYUK qarama-qarshi elektr 
jarciyonlarini xarakterlaydi: kuchlanishning musbat qiymati 
elektr energiyani boshqa tur energiyaga aylctnish jarciyoniga 
mos kelsa, EYUK ning musbcit qiymati boshqa tur energiyani 
elektr energiyaga aylanishiga mos keladi.
Fizikaning rivojlanishining boshlanish davrida asosiy elektr 
energiya manbalari ximiyaviy- galvanik elementlar va 
akkumulyatorlar bo’lgan, ya‘ni elektr energiya ximiyaviy 
reaksiya natijasida zaryadlangan zarrachalarning ionlarini 
ko’chishi natijasida hosil bo’lgan. 
Bunday manbalar uchun fizikada EYUK tashqi kuchlar 
manbada 
O
musbat zaryadning manfiy qutbdan musbat qutbga 
kuchishida bajargan ishining 
(A
ta
sh
q!
)
zaryadga nisbati olingan. 
E=A
tashq
,/O
(1.9)