Elektr energetikasi

C hiziqli dislokasiya. Kristalda ABSD tekisligi bo‘yicha AHED bo‘lagida b bektor yo‘nalishida sirpanish yuz bergan bo‘lsin (1 – rasm). AHED sirpanish tekisligidan ikkala tomonida joylashgan atom tekisliklari bir biriga nisbatan sirpanish yo‘nalishida v masofaga siljishiga to‘sqinlik qiladi. Sirpanish xam mavjud bo‘lmagan NBCE soxa tomonidan sirpanish yuz bergan AHED, soxani ajratuvchi HE chegara chiziqli dislokasiya bo‘ladi: b – vector siljish vektori deb ataladi. U AHED sohasida sirpanishning rivojlanish darajasini ifodalaydi.

2 – rasmda dislokasiya chizig‘iga perpendikulyar tekislikda atomlarning joylashuvi ko‘rsatilgan. AHED bo‘lagida yuz bergan siljish natijasida (1 – rasm) panjaraning yuqori qismida panjaraning pastki qismiga qaraganda bitta atom tekisligiga(OM tekislik) ko‘p bo‘lib qoladi. Buning natijasida siljish tekisligi ustida yetuvchi atom qatori 1 mazkur tekislik ostidagi qatorga 2 qaraganda bitta ko‘p atomdan iborat bo‘ladi. O nuqtada (dislokasiya markazi) yuqori qator atomlari orasidagi masofa normaldagiga qaraganda kichikroq bo‘lsa (panjara qisilgan), O nuqta pastki qatordagi atomlar orasidagi masofa normaldagidan katta bo‘ladi (panjara cho‘zilgan). Dislokasiya markazida o‘ngga va chapga,yuqoriga va pastga ko‘chgan sari panjara buzilishi sekin astalik bilan kamayadi, xamda O dan qandaydir masofada kristallda atomlarning normal joylashishi tiklanadi. Chizma tekisliliga perpendikulyar yo‘nalishda dislokasiya butun kristall yoki uning kattagina qismi orqali o‘tadi.

Shunday qilib, chiziqli dislokasiyaga xos bo‘lgan xolat kristall panjara qismida “ortiqcha”atom tekisligining Om mavjud bo‘lishidir. Shuning uchun bunday dislokasiyani xosil bo‘lishini panjarani surilishi va unga qo‘shimcha tekislikni kiritish jarayoni sifatida tasavur qilish mumkin. Bu tekislikni Ekstra tekislik deb atashadi. Agarda tekislik panjaraning yuqori qismiga kiritilgan bo‘lsa, chiziqli dislokasiya musbat xisoblanadi (2 – rasmga qara): agar qo‘shimcha tekislik panjaraning pastki qismiga kiritilsa, dislokasiya manfiy xisoblanadi (2,b – rasm). Siljish vektorining b panjara doimiysiga teng bo‘lgan dislokasiyani yakkali dislokasiya yoki yakka quvvatli dislokasiya deb atashadi.