Elektr energetika

4- LABORATORIYA ISHI.

SAQLAGICHLARNI TURLARI VA KONSTRUKSIYALARINI O‘RGANISH

Ishni bajarishdan maqsad: Rele himoyasi va avtomatikada ishlatiladigan vaqt, oraliq va ko‘rsatkich relelarning tuzilishi va ishlashi bilan tanishish; ularning asosiy xarakteristikalarini tekshirish.

NAZARIY MA’LUMOTLAR

Elektr zanjiri qisqa tutashuv yoki o‘ta yuklanish bo‘lsa uni avtomatik ravishda bir marta uzish uchun xizmat qiladigan appa­rat saqlagich deb ataladi. Zanjirni saqlagich vositasida uzish eruvchan quymaning erishi orkali amalga oshadi, bu eruvchan quyma uchidan muhofazalangan zanjirning toki o‘tganda kizib eriydi. Zanjir uzilgandan so‘ng eruvchan quyma qo‘lda almashtirilishi lozim.

Konstruksiyasining soddaligi va arzonligi sababli eruvchan saqlagichlar sanoat elektroustanovkalarida, elektrostansiyalar va podstansiyalarda, turmushda keng qo‘llaniladi. Saqlagichlar turli konstruksiyalarga ega bo‘lishi mumkin va milliamperdan minglab amperlargacha toklarga mo‘ljallanadi. Hamma saqlagichlarda asosiy elementlar bulib: korpus, eruvchan quyma, kontakt klemma, yoy so‘ndiruvchi qurilma yoki yey sundiruvchi muhit hisoblanadi.

S aqlagichlar eruvchan quymaning nominal to­ki bilan, yaxshi eruvchan quyma uzoq, ishlashi uchun hisoblangan tok bilan xarakterlanadi. Saqlagichning birgina korpusiga turli nominal toklarga mo‘ljallangan eruvchan quymalar o‘rnatilishi mumkin, shuning uchun ayni saqlagich saqlagichning nominal toki bilan xarakterlanib, u mana shu konstruksiyadagi saqlagich uchun mo‘ljallangan eruvchan quymalarning no­minal toklari ichida eng kattasiga teng. Normal rejimda yuklama toki tasirida eruvchan quymadan ajrayotgan issiklik atrof-muhitga tarkaladi va saqlagichning xamma qismlarining temperaturasi ruxsat etilgandan oshmaydi. O‘ta yuklanish va qisqa tutashuvlarda quyma temperaturasi ortib, uning o‘zgarishiga olib keladi. Demak, tok kancha katta bo‘lsa, quymaning erish vaqti shuncha kichik bo‘ladi.

3.3-rasm. Saqlagichning tuzilishi.

Misning erish temperaturasi 1080 °C bo‘lgani uchun chegara toklarida saqlagichning xamma elementlarining temperaturasi katta bo‘ladi. Yuqori temperaturalar xosil bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaslik saqlagichning tez ishlab ketishini taminlash uchun metall effekti deb ataladigan usuldan foydalaniladi. Bu oson eriydigan suyuq, metallda qiyin eriydigan metallni eritish xodisasidir. Agar, masalan, diametri 0,25 mm li mis simga ish temperaturasi 182°C bo‘lgan kalay-ko‘rg‘oshin qotishmasidan tayyorlangan sharchalar kavsharlansa, bu xolda sim temperaturasi 650° C ga yetganda u 4 minut ichida eriydi, 350°C da esa 40 minut ichida eriydi. Huddi shu sim erituvchisiz 1000 S dan past bo‘lmagan temperaturada eriydi. Odatda, mis va kumush quymalarida metall effektini xosil qilish uchun ancha turg‘un xossalarga ega bo‘lgan toza qalay qo‘llaniladi. Normal ish rejimida qalayli sharcha saqlagichga tasir etmaydi.

Xech kanday shikastlanish yoki deformatsiya sodir bo‘lmasdan saqlagich uzishi mumkin bulgan eng katta tok uzishning chegara toki deb yuritiladi.

Elektr ustanovkalarda eng keng tarkalgan saqlagichlarning konstruksiyalarni ko‘rib chikamiz.

b) 1000 V gacha mo‘ljallangan saqlagichlar

Yopik qismlarda ajraydigan saqlagichsiz PR-2 tip saqlagichlar 220 va 500 V ga va 16—100 A patronlarning tokiga mo‘ljallab ishlab chikariladi (4.30- rasm). Uzish chegara toki nominal tokka bog‘lik, bo‘ladi va 1200—2000 A oraliqlarda bo‘ladi.

100 A va undan yukori tokka mo‘ljallangan saqlagich PR-2 ning patroni (4.3.0- rasm, a) qalin devorli fibrali trubka 1 dan iborat

ISHNI BAJARISH TARTIBI

4.1-rasm. Laboratoriya stendining ko‘rinishi

Reostat-2 dagi tok	Saqlagich			Avtomat saqlagich	Saqlagich
	o‘tkazgich	2- o‘tkazgich	3- o‘tkazgich
Pastki
Ishchi
Uzilish