ƏLƏKBƏr MƏMMƏdov ceyhun yusifov iLqAr Seyfullayev vergİ

Vergİ VƏ TƏrƏqqİ

---

ev təsərrüfatlarının sayı 2,5 dəfə artmış, vergilər hesabına maliy -
yələşən fərdlərin sayının bazardan gəlir götürən fərdlərin sayına
nisbəti 0,38-dən 1,83-ə qədər artmışdır.
Belə nümunələr onu göstərir ki, dövlətin sosial ədalətin təmin
edilməsi üzrə səyləri həddindən artıq intensiv olanda bu səylər
dəyər yaradan zəhmətkeş insanların iqtisadi baxımdan “cəzalan -
ması”na gətirir.
96
Vergİ VƏ TƏrƏqqİ

---

III FƏSIL. 
İCTİMAİ rİFAH Vergİ
TƏNzİMLƏNMƏSİNİN 
OBYeKTİ KİMİ

---

3.1. Fərdin “həyat səviyyəsi”
“Həyat səviyyəsi” anlayışının elmdə istifadəsi Karl Marksın
adı  ilə  bağlanılır.  O,  “Əmək  haqqı,  qiymət  və  mənfəət”  adlı
əsərində  işçi  qüvvəsinin  qiymətini  müəyyən  edərkən  insanın
fiziki, əqli və digər qabiliyyətlərinin bərpası və inkişafı üçün
tələb olunan həyati vasitələrin dəyərinin nəzərə alınmasını qeyd
edirdi. K.Marks hər bir ölkədə formalaşmış tarixi ənənələrin və
ictimai  vərdişlərin  əhalinin  həyat  səviyyəsinə  təsir  etdiyini
göstərirdi. Belə ki, həyat səviyyəsi “yalnız fiziki tələbatların
ödənilməsini  deyil,  insanların  yaşadığı  və  tərbiyə  olunduğu
 ictimai şəraitin doğurduğu tələbatların da ödənilməsini” nəzərdə
tutur [59].
İqtisadi tədqiqatlarda həyat səviyyəsinin qiymətləndiril məsi
üçün əsasən üç yanaşmadan istifadə olunur – istehsal, istehlak
və yaşayış dəyəri. 
İstehsal mövqeyindən yanaşmada həyat səviyyəsinin  məhsul -
dar qüvvələrin inkişafından, ictimai istehsalın strukturundan və
səmərəliliyindən asılı olduğu qeyd olunur. Bu yanaşmada həyat
səviyyəsi istehlak olunan maddi, mədəni-məişət və sosial nemət -
lərin miqdarı kimi və məhsuldar qüvvələrin nail olunmuş inkişaf
səviyyəsində  bu  nemətlərə  tələbatın  ödənilmə  dərəcəsi  ilə
müəyyən edilir. Göründüyü kimi, həyat səviyyəsi bir tərəfdən
 ictimai istehsalın inkişafının və artımının nəticəsi kimi çıxış edir
(həyat səviyyəsinin qiymətləndirilməsi üçün əhalinin bir nəfərinə
düşən ÜDM və ya milli məhsul göstəricilərindən tez-tez istifadə
olunur), digər tərəfdən isə ölkədə ümumi istehlakın həcmi və
strukturu iqtisadi mühitin əsas determinantlarından biri olaraq
isteh salın inkişafına birbaşa təsir göstərir.
İstehlak mövqeyindən yanaşmada həyat səviyyəsi istehlakın
xüsusiyyətlərinin məcmusu olaraq qəbul edilir və əhalinin fiziki,
mənəvi və sosial tələbatlarının ödənilməsi səviyyəsini göstərən
sosial-iqtisadi  kateqoriya  kimi,  o  cümlədən  əhalinin  həmin
nemətlərlə  təmin  olunma  səviyyəsi  kimi  qiymətləndirilir.  Bu
halda istehlakın həcmi və strukturu   həyat səviyyəsinin birbaşa
göstəricisi kimi istifadə olunur.
Əhalinin həyat səviyyəsinin qiymətləndirilməsi üçün “yaşayış
98