ƏLƏKBƏr MƏMMƏdov ceyhun yusifov iLqAr Seyfullayev vergİ

Vergİ VƏ TƏrƏqqİ
Ölkədə ev təsərrüfatlarının adambaşına gəlirə görə bölgüsü -
nün  strukturunu  təhlil  etsək  görərik  ki,  ev  təsərrüfatlarının
13,8%-nin adambaşına gəlirləri 125 manatdan, 24,9%-nin isə
150 manatdan azdır. Adambaşına gəlirlərinin 200 manatdan az
olan ev təsərrüfatlarının ümüumi sayda xüsusi çəkisinin 75,3%
olması  azgəlirli  insanların  vergidən  azad  edilməsi  ilə  bağlı
güzəştlərin nə dərəcədə əhəmiyyətli olduğunu göstərir.  
Ölkə üzrə cəmi
Şəhər yerləri
Kənd yerləri
Bütün ev təsərrüfatları
100
100
100
100 manata qədər
-
-
-
100,1 - 105,0
0,1
0,1
0,0
105,1 - 110,0
1,7
1,0
2,4
110,1 - 115,0
3,8
3,6
4,0
115,1 - 120,0
3,5
3,0
3,9
120,1 - 125,0
4,7
4,1
5,4
125,1 - 130,0
4,5
3,9
5,3
130,1 - 135,0
5,1
4,4
5,9
135,1 - 140,0
5,3
4,7
5,9
140,1 - 145,0
4,6
4,1
5,2
145,1 - 150,0
5,4
5,1
5,9
150,1 - 160,0
10,1
9,9
10,3
160,1 - 170,0
8,7
8,4
9,1
170,1 - 180,0
7,1
6,7
7,5
180,1 - 190,0
5,7
6,1
5,3
190,1 - 200,0
5,0
5,1
4,8
200,1 - 225,0
8,1
9,1
7,0
225,1 - 250,0
5,7
7,0
4,3
250,1 - 300,0
5,6
6,7
4,2
300 və çox
5,4
6,9
3,6
Cədvəl 6.3.1. 2012-ci ildə şəhər və kənd yerləri üzrə ev
təsərrüfatının adambaşına gəlirə görə bölgüsü, (%-lə)

---

188
Vergİ VƏ TƏrƏqqİ
Əgər şəxslərin adambaşına gəlirlərə görə bölgüsünə diqqət
yetirsək, görərik ki, 2012-ci ildə əhalinin 15,3%-nin aylıq gəliri
125 manatdan az olmuşdur. Belə bölgü şəxslərin şəhər və kənd
yerlərində yaşamasına görə fəqrlənir. Şəhər əhalisinin 13,6%-
nin, kənd əhalisinin isə 17%-nin gəlirləri 125 manatdan aşağıdır.
Əgər 2012-ci ildə yaşayış minimumunun əmək qabiliyyətli əhali
üçün  116  manat  olduğunu  nəzərə  alsaq,  onda  ölkəmizdə
aparılmaqda  olan  sosial-iqtisadi  siyasət  nəticəsində  əhalinin
azgəlirli təbəqəsinin əvvəlki illərə nisbətən xeyli azalmasına bax-
Ölkə üzrə cəmi
Şəhər yerləri
Kənd yerləri
Bütün şəxlsər
100
100
100
100 manata qədər
-
-
-
100,1 - 105,0
0,1
0,1
0,0
105,1 - 110,0
1,8
1,1
2,6
110,1 - 115,0
4,1
4,1
4,2
115,1 - 120,0
3,9
3,5
4,3
120,1 - 125,0
5,4
4,9
5,9
125,1 - 130,0
4,9
4,2
5,7
130,1 - 135,0
5,6
4,9
6,4
135,1 - 140,0
5,8
5,2
6,4
140,1 - 145,0
5,0
4,5
5,5
145,1 - 150,0
6,0
5,6
6,5
150,1 - 160,0
11,0
10,9
11,0
160,1 - 170,0
9,2
8,9
9,5
170,1 - 180,0
7,2
6,7
7,7
180,1 - 190,0
5,8
6,4
5,1
190,1 - 200,0
4,7
4,8
4,6
200,1 - 225,0
7,4
8,7
6,0
225,1 - 250,0
4,7
6,0
3,3
250,1 - 300,0
4,2
5,3
3,0
300 və çox
3,2
4,2
2,1
Cədvəl.  6.3.2. 2012-ci ildə şəhər və kənd yerləri üzrə
şəxslərin adambaşına gəlirə görə bölgüsü

---

189
Vergİ VƏ TƏrƏqqİ
mayaraq, gəlirləri yoxsulluq həddinə yaxın olan insanların hələ
də çox olduğunu görə bilərik. 
Azərbaycan  Respublikasının  Vergi  Məcəlləsində  hüquqi
şəxslərdən tutulan  vergilər üzrə sosial güzəştlər kifayət qədər
məhduddur. Belə güzəştlərə Vergi Məcəlləsinin 106-cı maddə -
sində göstərilən aşağıdakı müddəaları aid etmək olar:

“xeyriyyə təşkilatlarının gəlirinin (sahibkarlıq fəaliy -
yətindən əldə etdikləri gəlirdən başqa) vergidən azad edilməsi;

Sağlamlıq  imkanları  məhdud  şəxslərin  təhsil  alması
üçün yaradılmış xüsusi təhsil müəssisələrinin gəliri – sahibkarlıq
fəaliyyətindən əldə etdikləri gəlirdən başqa;

Əlillərin və ya sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların
 ictimai təşkilatlarına məxsus olan işçilərinin ümumi sayının azı
50  faizi  əlillərdən  və  ya  sağlamlıq  imkanları  məhdud  18
yaşınadək şəxslərdən ibarət olan istehsal müəssisələrinin mənfəət
vergisinin dərəcəsinin 50 faiz azaldılması.
Hüquqi şəxslərin vergiləri üzrə sosial güzəştlərin nəticəlilik
meyarları olaraq təşkilatların müəyyən sosial xərclərinin artması
və ya azalması, sosial sahənin ayrı-ayrı seqmentlərinin inkişafı
qəbul oluna bilər. Nəticəliliyin qiymətləndirilməsi üçün moni-
torinq dövründə natural və dəyər göstəricilərinin faktiki artım
templərini təhlil etmək, faktiki artımın nəzərdə tutulan səviyyə
(ölkənin  sosial-iqtisadi  inkişafı  üzrə,  regionlar  və  təsərrüfat
subyektləri  üzrə  proqnozaşdırılan  nəticələr)  ilə  müqayisə
edilməsi  zəruridir.  Həm  təhlil,  həm  də  müqayisə  nəticəsində
mənfi göstəricilərin alınması tətbiq olunan vergi güzəştlərinin
nəticəsizliyi barədə mülahizəni əsaslandırır. 
Hüquqi  şəxslərdən  tutulan  vergilər  üzrə  nəticəli  sosial
güzəştlərin  səmərəlilik  meyarı  olaraq  dövlət  üçün  iqtisadi
məqsədə uyğunluğu (büdcə sisteminin itkiləri) qəbul oluna bilər.
Bu meyar təhlil olunan sosial xərclərin və ya sosial seqmentlərin
artım (azalma) templərinin büdcə itkilərinin (güzəşt nəticəsində
baş  vermiş)  artımı  (azalması)  tempinə  nisbəti  (əmsal)  ilə
xarakterizə oluna bilər. Bu göstəricinin vahiddən kiçik olması
hüquqi şəxslərdən vergilər üzrə tətbiq olunan sosial güzəştlərin
səmərəsizliyini göstərir.      

---

---