Ekstraksiyalash qurulmasi

EKSTRAKSIYALASH QURULMASI

• REJA:
• 1. Ekstraksiyalash haqida
• 2. Ekstraksiyalashning asosiy usullari
• 3. Ekstraktorlarning tuzilishi

Eritmalar yoki qattiq jismlar tarkibidan bir yoki bir necha komponentlarni erituvchilar yordamida ajratib olish jarayoni ekstraksiyalash deb ataladi. Bu jarayon ikki turga bo‘linadi: a) suyuqliklarni ekstraksiyalash; b) qattiq materiallarni ekstraksiyalash.
Eritmalar tarkibidan bir yoki bir necha komponentlarni tanlab ta’sir qiluvchi erituvchilar – ekstragentlar yordamida ajratib olish jarayoni suyuqliklarni ekstraksiyalash deb yuritiladi. Suyuq aralashma bilan erituvchi o‘zaro aralashtirilganda erituvchida faqat kerakli komponentlar yaxshi eriydi, qolgan komponentlar esa juda yomon yoki butunlay erimaydi.
Ekstraksiyalash jarayoni ham rektifikatsiyalash kabi suyuqlik aralashmalirini ajratish uchun qo‘llaniladi. Bu usullarning qaysi birini tanlash aralashmalar tarkibidagi moddalarning xossalariga bog‘liq. Rektifikatsiyalash jarayoni, odatda, issiqlik ta’sirida boradi.
Ekstraksiyalashni amalga oshirish uchun issiqlik talab etiladi. Rektifikatsiyalash aralashma komponentlarining har xil temperaturalarda bug‘lanishiga asoslangan. Agar aralashma komponentlarining qaynash temperaturasi bir-biriga yaqin yoki ular yuqori temperaturaga beqaror bo‘lsa, bunday hollarda ekstraksiyalash jarayonidan foydalaniladi. Тanlab olingan erituvchining zichligi ekstraksiyalanishi lozim bo‘lgan suyuqlik zichligidan kichik bo‘lishi shart.
Dastlabki eritma va erituvchi o‘zaro ta’sir ettirilganda ikkita faza (ekstrakt va rafinant) hosil bo‘ladi. Ajratib olingan moddaning erituvchilarga eritmasi ekstrakt, dastlabki eritmaning qoldig‘i esa rafinant deb yuritiladi. Rafinant tarkibida biroz miqdorda erituvchi ham bo‘ladi. Olingan ikkita suyuqlik fazasi bir-biridan tindirish, sentrafugalash va boshqa mexanik usullar yordamida ajratiladi. So‘ngra ekstrakt tarkibidan tegishli mahsulot ajratib olinadi, rafinantdan esa erituvchi regeniratsiya qilib ajratiladi.
Suyuqliklarni ekstraksiyalash boshqa usullar (rektifikatsiyalash, bug‘latish va hokazo) ga nisbatan birmuncha afzalliklarga ega: jarayon past temperaturalarda olib boriladi, eritmaning bug‘lanishi uchun issiqlik talab qilinmaydi, yuqori tanlovchanlik (selektivlik) xususiyatiga ega bo‘lgan istalgan erituvchini ishlatish imkoni bor. Bu usul kamchiliklardan xoli emas: qo‘shimcha component (erituvchi) ni ishlatish va uni regeniratsiya qilishni tashkil etish jihozlar chizmasini murakkablashtiradi va ekstraksiyalash jarayonini qimmatlashtiradi.
Suyuqlik – suyuqlik tizmalarini ekstraksiyalash jarayonlari kimyo, neftni qayta ishlash, neft kimyosi va xalq xo‘jaligining boshqa tarmoqlarida keng qo‘llanilib kelinmoqda. Bu jarayonlar turli organik va neftkimyoviy sintez mahsulotlarini toza holda ajratib olish, chiqindi suvlarini tozalash va shu kabi boshqa bir qator ishlarni amalga oshirish uchun qo‘llaniladi.
Kolonnali ekstraktorlar. Suyuqlik-suyuqlik sistemasiga
mo‘ljallangan kolonnali ekstraktorlar, o‘z navbatida, ikki guruhga
bo‘linadi: 1) qo‘shimcha energiya berilmaydigan jihozlar;
2) tashqaridan qo‘shimcha energiya beriladigan jihozlar. Birinchi
guruhga sochib beruvchi, nasadkali
va g‘alvirsimon ekstraktorlar, ikkin-
chi guruhga esa rotorli, pulsatsion,
vibratsion va boshqa ekstraktorlar
kiradi.
Suyuqlikni sochib beruvchi ji-
hozlar ichi bo‘sh silindrsimon
kolonnadan iborat, bunda fazalar-
dan bittasi yaxlit oqim bilan,
ikkinchisi faza esa qarama-qarshi
yo‘nalishda mayda tomchilar hola-
tida harakat qiladi. Bunday jihozlar
oddiy tuzilishga ega, biroq ularning
samaradorligi esa kam. Nasadkali
ekstraktorlarning tuzilishi absorbsiya
va rektifikatsiya uchun ishlatiladigan
kolonnalarga o‘xshash jihozlardan
farq qilmaydi.
Neft mahsulotlarini tozalash
uchun hozirda sanoatda ko‘рincha
g‘alvirsimon tarelkali ekstraktorlar
ishlatiladi (29- rasm). Bunday qu-
rilma vertikal silindrsimon qobiq (1)
va quyilish qurilmalari (3) bo‘lgan
g‘alvirsimon tarelkalar (2) ga ega.
Kolonnaning ishlashi quyidagicha
boradi. Og‘ir faza (OF) shtutser (4)
orqali kolonnaga uzluksiz beriladi,
yaxlit oqim bilan pastga harakat
qiladi va shtutser (7) orqali
tashqariga chiqadi. Yengil faza (F)
uzluksiz ravishda shtutser (6)
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. A.Г. Kасаткин. Основные процессы и аппараты химической
технологии. – M.: Xимия, 1973.
2. С.A. Фарамазов. «Оборудование нефтеперерабатывающих
заводов». Учебное пособие. – M.: Xимия, 1984.
3. Г.Л. Вихман, С.A. Круглов. Основы конструирования
аппаратов и машин нефтеперерабатывающих заводов. – M.:Гостоптехиздат, 1978.
4. A.С. Бобков. Основы строительства промышленных зданий и
сооружений химической промышленности. – M.: Высш. школа, 1965.

• A.Н. Плановский, П.И. Николаев. Процессы и аппараты химической и нефтехимической технологии. – M.: Химия, 1987.