Ekspluatatsiyasi instituti

4.1.Yo‘l-transport hodisalari tahlilida tizimlilikni ta’minlashning mohiyati 
Yo‘l-transport hodisalarining tizimli tahlili (TT)ni tashkil etishning ilmiy-
uslubiy asoslarini yoritishdan oldin tizim va tizimli tahlilning mazmun va 
mohiyatini qisqacha ochib berish lozim bo‘ladi. 
Umuman, tizimli tahlil deganda tizimli yondashuv asosida umumdavlat va 
amaliy qiyin muammolarni echishni ta’minlab beruvchi uslubiyatlar vositasining 
yig‘indisi tushuniladi.
Tizimli tahlil deb murakkab hisoblangan ijtimoiy, siyosiy, harbiy, iqtisodiy, 
ilmiy xarakterga ega bo‘lgan masalalarni o‘rganish uchun qo‘llaniladigan, taxliliy 
uslublar yordamida amalga oshiriladigan ongli harakatlar ketma-ketligiga, ya’ni 
tahlil turiga aytiladi. 
Tizimli tahlil–murakkab tizimlarning shakllanishi, faoliyat ko‘rsatishi, 
parchalanish jarayonlari, qarama-qarshiliklar vujudga kelishi, rivojlanishi va hal 
etilishi jarayonlarining umumiy qonuniyatlari, shuningdek murakkab tizimlardagi 
maqsadlarni sintez qilish qonunlarini o‘rganadi[22]. 
Tizimli tahlil – anik maksadli ilmiy tadkikot faoliyatining turi bulib, bunda 
tadkikotchi dikkat-etibori ilmiy bilimlar hakida ularning shakli, mazmuni, 
shuningdek, batafsil tekshirish, anik tushuncha va tasdiklarni ilgari surish 
darajasiga muvofik makbul tasavvurni yaratishga karatilgan buladi.
 

---

52 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4.1-rasm. Tizimli tahlil talqini 
 
Tizimli tahlil nuqtai-nazaridan odamlar jamiyatining istalgan turini kengroq 
muhit doirasida faoliyat yuritayotgan to‘liq yoki kam bo‘lsa ham doimiy 
ko‘rinishdagi tashkiliy birikma sifatida qarab chiqishimiz mumkin. Ular aniqlab va 
tahlil qilish mumkin bo‘lgan o‘zaro bog‘liq elementlarning muayyan majmuasidan 
tashkil topgan yaxlit tizim sifatida ifodalanadi. Tizimlar ularni tashqi olamdan 
ajratib turuvchi nisbatan aniq chegaralarga ega va bu holat o‘z o‘rnida muayyan 
me’yorda ushlab turish tendensiyasiga ega. 
TTda birinchi masala bo‘lib bir qator maqsadlarning mavjudligi sharoitida 
muammoning o‘zini aniqlash tushuniladi. Maqsadlarning muhimlik darajasi (ya’ni 
ular ko‘p va bir-biri bilan munozarali bo‘lishi mumkin) tizimli tahlilchi tomonidan 
muammoni echishning maxsus jihatlarini ishlab chiqish va baho berish asosida 
aniqlanadi. Biroq, ushbu holatda matematika yordamida maqsad va sarf 
qilinadigan resurslar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikni izohlab berish mumkin emas.