Ekspluatatsiyasi instituti irisbekova mavluda narinbayevna xalqaro logistik

E
guruh 
(xaridor jo‗natishga tayyor qilib qo‗yilgan tovarni sotuvchining 
korxonasida oladi); 

---

184 
-
 
F
guruh 
(sotuvchi tovarni xaridor tomonidan ko‗rsatilgan transport 
vositasigacha yetkazib beradi); 
-
 
S guruh
(sotuvchi tashish shartnomasini tuzadi, biroq tashiladigan yuk 
uchun javobgarlikni zimmasiga olmaydi); 
-
 
D
guruh 
(sotuvchi barcha xavf-xatarlar va xarajatlarni zimmasiga olish 
bilan tovarni belgilangan punktga yetkazib beradi). 
Yetkazib berishning turli bazis shartlarining tavsiflari INKOTERMS-2000 ga 
muvofiq 7.2-jadvalda keltirilgan. 2011 yil 1 yanvardan INKOTERMS-2010 
kuchga kirgan, unda yetkazib berishlarning ba‘zi bir bazis shartlariga bir qator 
o‗zgartirishlar kiritilgan (quyiga qaralsin).
7.2-jadval. 
Yetkazib berishlarning bazis shartlarining tavsiflari. 
Qisqart
ma nomi 
Bazis 
shartining 
nomi 
Tovarni 
yetkazib 
berish 
punktining 
nomi 
Xarajat 
larning 
o‗tish 
momenti 
Shartnomalarni 
tuzish 
Bajarilgan 
likni 
tasdiq 
lovchi 
hujjat 
Tashish Sug‗urt
a 
E guruh 
EXW 
Zavoddan 
Sotuvchinin
g ombori 
Ombordan 
jo‗natish 
Xaridor Xaridor Topshirish
-qabul 
qilish 
dalolat 
nomasi 
F guruh 
FCA 
Franko-
tashuvchi 
Tashuvchini
ng jo‗natish 
punkti 
Tashuvchi
ga 
yetkazib 
berish 
Xaridor Xaridor Tashuvchi 
ning yukni 
qabul qilib 
olganlik 
to‗g‗risida 
tilxati 
FAS 
Kema 
borti 
bo‗ylab 
erkin 
Jo‗natish 
porti 
(prichal) 
Portga 
yetkazib 
berish 
Xaridor Xaridor 
Portning 
yukni 
qabul qilib 
olganlik 
to‗g‗risida 
tilxati 
FOB 
Bortda 
erkin 
Jo‗natish 
porti 
(kemaning 
Kemaga 
yuklash 
Xaridor Xaridor Konosame
nt 

---

185 
borti) 
C guruh 
CFR 
Narx va 
fraxt 
Jo‗natish 
porti 
Tashish 
Sotuvc
hi 
Xaridor Konosame
nt 
CIF 
Narx, 
sug‗urta, 
fraxt 
Jo‗natish 
punkti 
Tashish 
Sotuvc
hi 
Xaridor Konosame
nt 
CPT 
Tashish ... 
gacha 
to‗langan 
Tashuvchini
ng jo‗natish 
punkti 
Tashish 
Sotuvc
hi 
Xaridor Nakladnoy 
CIP 
Tashish 
va 
sug‗urta ... 
gacha 
to‗langan 
Tashuvchini
ng jo‗natish 
punkti 
Tashish 
Sotuvc
hi 
Xaridor Nakladnoy 
D guruh 
DAF 
Chegarada 
yetkazib 
berish 
Chegaradagi 
punkt 
Chegarada 
qayta 
yuklash 
(tushirish) 
Sotuvc
hi va 
xaridor 
Sotuvc
hi va 
(yoki) 
xaridor 
Nakladnoy 
(o‗tish 
punktining 
shtempeli 
bilan) 
DES 
Kemadan 
yetkazib 
berish 
Belgilangan 
port 
(kemaning 
borti) 
Portga 
yetkazib 
berish 
Sotuvc
hi 
Sotuvc
hi 
Konosame
nt 
DEQ 
Prichaldan 
yetkazib 
berish 
Belgilangan 
port 
(prichal) 
Kemadan 
tushirish 
Sotuvc
hi 
Sotuvc
hi 
Belgilanga
n port 
dokining 
tilxati 
DDU 
Boj 
to‗lamasd
an 
yetkazib 
berish 
Xaridorning 
ombori 
Omborga 
tushirish 
Sotuvc
hi 
Sotuvc
hi 
Topshirish
-qabul 
qilish 
dalolat 
nomasi 
DDP 
Boj 
to‗lash 
bilan 
yetkazib 
berish 
Xaridorning 
ombori 
Omborga 
tushirish 
Sotuvc
hi 
Sotuvc
hi 
Topshirish
-qabul 
qilish 
dalolat 
nomasi 
Tanlangan bazis shartlariga muvofiq sotuvchi zimmasiga oladigan barcha 
xarajatlarni sotuvchi bitimning yakuniy narxiga kiritadi, bu shartnomada 
ko‗rsatiladi. Yetkazib berishning turlicha bazis shartlaridan foydalanilganda 
bitimning narxi quyidagicha aniqlanadi: 

---

186 
1.
EXW sharti uchun – Bitimning narxi (BN) = Tovarning narxi (TN); 
2.
FCA va FAS shartlari uchun – BN = TN + YUkni tashuvchiga (portga) 
yetkazib berish xarajatlari (EX) + Eksport bojxona bojlarini to‗lash (EBB); 
3.
FOB sharti uchun – BN = TN + EX + Yuklash xarajatlari (YUX) + 
EBB; 
4.
CFR va CPT shartlari uchun – BN = TN + EX + YUX + EBB + 
Transport xarajatlari (TX); 
5.
CIF, CIP va DES shartlari uchun – BN = TN + EX + YUX + EBB + 
Sug‗urta xarajatlari (SX) + TX; 
6.
DAF sharti uchun – BN = TN + EX + YUX + EBB + SX + 
Chegaragacha transport xarajatlari (CHTX); 
7.
DEQ sharti uchun – BN = TN + EX + YUX + EBB + SX +TX + 
Tushirish xarajatlari (TushX); 
8.
DDU sharti uchun - BN = TN + EX + YUX + EBB + SX +TX + 
TushX + YUkni xaridorga yetkazib berish xarajatlari (XEX); 
9.
DDP sharti uchun – BN = TN + EX + YUX + EBB + SX +TX + TushX 
+ XEX + Import bojxona bojlarini to‗lash (IBB). 
INKOTERMS-2010 ning yangi tahririda o‗zgarishlar faqatgina D guruhiga 
kiritilgan, undan yetkazib berishlarning 4 ta bazis shartlari – DAF, DES, DEQ, 
DDU chiqarib tashlangan. 
Ularning o‗rniga ikkita yangi ta‘rif kiritilgan – bu DAT (Delivered at 
Terminal – terminalga yetkazib beriladi), va DAP (Delivered at Place – joyida 
yetkazib beriladi). INKOTERMS-2010 da DAP atamasi INKOTERMS-2000 ning 
DAF, DES va DDU atamalarini birlashtirgan. SHunday qilib, yetkazib berishlar 
shartlarining soni 13 tadan 11 taga o‗zgargan.
Yangi tasniflash tizimi INKOTERMS-2010 dagi 11 ta yetkazib berish 
shartlarini foydalaniladigan transport turiga bog‗liq ravishda ikkita guruhga 
ajratadi: 
1. Transportning har qanday turi uchun qoidalar: