Ekspluatatsiyasi instituti irisbekova mavluda narinbayevna xalqaro logistik

NAZORAT SAVOLLARI 
1. Sizga ma‘lum bo‗lgan xalqaro savdo qoidalarini standartlashtirishning 
shakllarini sanab o‗ting. 
Xalqaro savdoni tartibga solish sohasida xalqaro shartnomalarni ishlab chiqadigan 
xalqaro tashkilotlarning faoliyatini tavsiflash. 
3. Xalqaro savdodagi urf-odatlarni yoki biznes aylanmasini tasvirlab bering. 
4. YUk tashish tashkilotiga qanday xalqaro tashkilotlar ta‘sir ko‗rsatadi? 
5. BMTEIK ichki transport komissiyasining funktsiyalarini tavsiflang. 
6. Siz qanday xalqaro savdo shartnomalarini bilasiz? 
7. Tashqi savdo shartnomasining tuzilishini tavsiflang. 
8. "Incoterms 2000" uchun asosiy yetkazib berish shartlarining qiyosiy tavsifini 
bering. 
9. Havo transporti orqali xalqaro tashishlarni amalga oshirishda shartnoma 
munosabatlari qanday tartibga solinadi? 

---

142 
3-MODUL. XALQARO LOGISTIKA TIZIMINING AXBOROT 
TA‘MINOTI VA MUAMMOLARI 
6-BOB. XALQARO LOGISTIKADA AXBOROT VA SERVIS XIZMATI 
6.1. Xalqaro logistikada axborot texnologiyalarni roli.
6.2. Ma‘lumotlarni global sinxronizatsiyalash texnologiyalari.
6.3. Logistik tizimlarda radio to‗lqinli identifikatsiya texnologiyalari. 
Kalit so‗zlar:
Radiochastota, identifikatsiya, brauzer kodlash, chip,lazer skaner, 
shtrix-kod, konteyner, elektromagnit to‗lqinlar, antena,skaner, mikrokerakivtiv, 
optimal yo‗nalishlar, sinxronizatsiya, 
6.1. Xalqaro logistikada axborot texnologiyalarni roli. 
Xizmatlar orasida axborot xizmatlar sohasi – ya‘ni har xil informatsiyalarni 
sotish oxirgi o‗rinni egallaydi. Xususan, axborot bozorga ish bilan bog‗liq bo‗lgan, 
huquqiy, ekologik, tibbiy va boshqa informatsiyalar, mutaxassislar uchun 
informatsiya va iste‘molchilarning keng ommasiga mo‗ljallangan informatsiyalar 
kiradi. Ba‘zi bir tovar bozorlari va muayyan (konkret) mamlakatlardagi bozorlar 
to‗g‗risidagi ma‘lumotlarni o‗z ichiga oladigan, ish bilan bog‗liq bo‗lgan 
informatsiyalar sektori jahon informatsiya bozorining ko‗proq rivojlanuvchi qismi 
bo‗lib hisoblanadi. Milliy va dunyo iqtisodiyotiningg makro- va mikrodarajalari 
o‗rtasida intensiv informatsion tarmoqlarni yaratuvchi informatsion xizmatlar 
keyingi paytlarda ayniqsa tezkorlik bilan rivojlanmoqda. 
Informatsion xizmatlarning jahon bozori quyidagi o‗ziga xos xususiyatlarga 
ega: 
- 
keyingi yillarda axborotlarga bo‗lgan talabning sezilarli darajada 
kamayganligi; 
- elektron-hisoblash texnikasining tezkor rivojlanishi bazasida prinsipial yangi 
texnologiyalarning joriy qilinishi; 
- dasturiy ta‘minotning tezkorlik bilan kengayishi; 
- yangi, o‗ta murakkab elektron-hisoblash mashinalarining paydo bo‗lishi 
bilan texnik vositalar va dasturlash vositalarining absolyut (mutlaq) qiymatlardagi 
bahosi, umuman olganda, o‗smoqda
. 

---

143 
Radiochastotani aniqlash ob‘ektga biriktirilgan maxsus teglar yordamida, 
identifikatsiyalash va boshqa ma‘lumotlarni olib yurish bilan amalga oshiriladi. Bu 
usul zamonaviy aloqasiz axborot tizimlarini qurish uchun asos bo‗lib xizmat qiladi 
va "radiochastot identifikatsiyalash" degan ma‘noni anglatuvchi "RFID 
texnologiyasi" (radio chastotani identifikatsiyasining qisqartirilgan nomi) ga ega. 
RFID chiplari ma‘lumotni radio stansiyasida o‗quvchi yoki brauzerga uzatadi. 
An‘anaviy bosilgan barkodlar odatda lazer skaner tomonidan o‗qiladi, bu 
ma‘lumotni aniqlash va chiqarib olish uchun bevosita ko‗rinadigan bo‗lishi kerak. 
RFID texnologiyasidan foydalanganda brauzer kodlangan ma‘lumotni o‗qishi 
mumkin, masalan, taglik maxfiy bo‗lsa, mahsulot tanasiga o‗rnatilgan yoki 
kiyimga tikiladi. 
Agar chipga asoslangan RFID yorlig‗i oddiy shtrix-koddan ko‗ra ko‗proq 
ma‘lumotni o‗z ichiga olishi mumkin va barkodlardan farqli o‗laroq mijozning 
aravachasida turli xil paketlardan, paletda yoki hatto yopiq konteynerda bo‗lgan 
tovarlar bilan ma‘lumot uzatiladi. 
Radiochastotalarni identifikatsiya qilish tizimlari uch asosiy komponentdan 
iborat: 1) o‗quvchi yoki brauzer (o‗quvchi); 2) transponder (odatda inglizcha 
tagdan yorliq, teg yoki yorliq deb ataladi); 3) kompyuter ma‘lumotlarini qayta 
ishlash tizimi. 
O‗quvchilar radio orqali teglarga ulangan, teglardan ma‘lumotlarni oladilar 
va ma‘lumotni ma‘lumotlar bazasiga yuborishadi. O‗quvchi transponderga signal 
yuboradigan va javob oladigan antenaga ega; kompyuter tizimi ma‘lumotlarni 
tekshiradi va parolini o‗zgartiradi, agar kerak bo‗lsa, keyinchalik uzatish uchun 
ma‘lumotlarni saqlaydi. 
O‗quvchi tegni faollashtirish va ma‘lumotlarni o‗qish va / yoki yozish uchun 
ma‘lum bir chastotadagi elektromagnit to‗lqinlarni chiqaradi. Ma‘lumotlar o‗qilishi 
va yozilishi mumkin bo‗lgan masofa radiatsiya kuchi va radio chastotasiga qarab 
bir necha millimetrdan o‗nlab metrgacha o‗zgarishi mumkin - RFID tizimining 
chastota diapazoni qanchalik baland bo‗lsa, masofa shunchalik katta bo‗ladi. 
Chastotasi yorlig‗i radiatsiya zonasiga kirganda faollashuv signalini belgilaydi. 

---

144 
O‗quvchi yorlig‗i (chip) ichki devorida kodlangan ma‘lumotlarni parchalaydi va 
ma‘lumotlar qayta ishlash uchun asosiy kompyuterga uzatiladi. 
Transponderning asosiy komponentlari[12] brauzer bilan aloqa o‗rnatishni 
va antennani boshqaradigan birlashgan mikrokeraktivadir. Telefonga o‗rnatilgan 
mikrokeraktiva (chip) identifikatsiya kodi yoki boshqa ma‘lumotlarni o‗z ichiga 
olgan xotiraga ega. Transponder skanerdan signalni aniqlaydi va ular xotirasida 
saqlangan ma‘lumotlarni uzatishni boshlaydi, bunda ular o‗rtasida aloqa yoki 
to‗g‗ridan-to‗g‗ri ko‗rish mumkin emas, chunki radio signallari metall bo‗lmagan 
materiallarga osongina kiradi. Transponder identifikatsiyalanadigan ob‘ektlar 
ichida ham yashirin bo‗lishi mumkin. 
Yangi texnologiyaning asosiy afzalliklari haqida gapirganda, shuni e‘tiborga 
olish kerakki, bir tomondan ob‘ekt va brauzerning aloqasi yoki to‗g‗ridan-to‗g‗ri 
ko‗rinishi talab qilinmaydi, boshqa tomondan quyidagilarga imkon beradi:
1) ma‘lumotlarni tez va aniq o‗qish;
2) tajovuzkor muhitda ham ishlashi;
3) axloqsizlik, bo‗yoq, suv, plastmassa, yog‗och qatlami orqali ma‘lumotlarni 
aniqlash;
4) passiv ishlashi bilan deyarli cheksiz foydalanish muddati bor;
5) transponderda katta hajmdagi ma‘lumotlarni olib borish;
6) soxtalashtirilish ehtimoli deyarli yo‗qoladi;
7) transponderda kerakli ma‘lumotlarni o‗qibgina qolmay, balki ularni yozib 
olishni ham talab qiladi. 
Bugungi kunda RFID texnologiyalari keng qo‗llanilmoqda, ular 
quyidagilarni ta‘minlaydi: korxonalar va omborlarda xodimlarning erkin 
foydalanish va harakatlanishini elektron nazorat qilish; ishlab chiqarishni 
boshqarish, tovar va bojxona omborlari, do‗konlari; tovarlar va moddiy boyliklarni 
chiqarish va joylashtirish; avtomatlashtirilgan ma‘lumotlarni yig‗ish va agar kerak 
bo‗lsa temir yo‗llarda, pullik yo‗llarda, yuk stansiyalarida va terminallarda 
zaryadlash; transport vositalarini boshqarish, rejalashtirish, jadallik jadvali va 
avtotransport uchun optimal yo‗nalishlarni tanlash; jamoat transporti vositalarini 

---

145 
boshqarish va yo‗lovchilar tashishni optimallashtirish; qimmatbaho mahsulotlarni 
omborlarda va do‗konlarda muhofaza qilish; avtotransportda himoya va 
signalizatsiya tizimlari. 
Umuman, radio chastotani identifikatsiyalash tizimlari turli ob‘ektlarning 
tezkor va aniq nazoratini, kuzatuvini va ro‗yxatga olinishini talab qiladigan juda 
ko‗p turli xil hollarda qo‗llaniladi. 
Ularning tub o‗zgarishlarini keltiradigan ko‗plab texnologiyalar mavjud 
emas, ammo RFID va elektron savdo kodlari ekspertlarning yakdil fikricha, bu 
kategoriyaga tushadi. Ularning ishlatilishi qiymat zanjiridagi joylaridan qat‘iy 
nazar barcha biznes jarayonlarga ta‘sir qiladi va muqarrar ravishda an‘anaviy 
shtrix kod texnologiyasini o‗rnini oladi. 
Ta‘kidlash joizki, G‗arb jamiyatida bu texnologiyani joriy etishga ba‘zi 
qarama-qarshiliklar mavjud. Masalan, Evropada iste‘molchilar advokatlar chakana 
mahsulotlarga RFID teglaridan foydalanishdan tashvishda, ular yordami bilan 
kompaniyalar barcha iste‘molchilarning giyohvandligini kuzatishi va shu tariqa 
odamlarning shaxsiy hayotiga aralashishidan qo‗rqishadi. Shuning uchun, 
Massachusets Texnologiya Institutida joylashgan RFID tadqiqot konsortsiumi 
Auto-ID Center, chakana savdo do‗konlari RFID teglarini o‗chirish qobiliyatini 
berishni taklif qildi. Ba‘zi ishlab chiqaruvchilar bu xususiyati bilan teglar 
chiqarishni boshladilar. Biroq, sohada ishlayotgan tahlilchilarning ko‗pchiligi, 
RFID texnologiyasini yaxshilangan xizmat ko‗rsatish sifati bilan bog‗liq bo‗lgan 
afzalliklari maxfiylikka oid har qanday tashvishlardan ustun kelishiga ishonishadi.