Eksperimental psixologiya va praktikum

3. Ixtiyorsiz esda olib qolishni o’rganish. 
Masalan, Fisher va Kreik (1977) tajriba fazasida bajariluvchi fonologik 
tekshiruvlar xotira testi davomidagi semantik tekshiruvlarga qaraganda yuqori 
samaradorlikka olib kelgani va o’zida izlovchi signal xusussiyatiga ega fonologik 
ma’lumotlarni jamlashini aniqladilar. Boshqa tomondan, semantik tekshiruvlar 
ishtirokchilar semantik ma’lumotlarni izlovchi signal sifatida qo’llaganlarida 
xotiraning samaradorlik effektini oshiradi. Fisher va sraikning tadqiqot natijalari 
analogik bo’lib, (masalan, Morris va Bransford, 1977) kodlanish jarayoni xotira 
samaradorligiga ta’sir qilmaydi, degan xulosa kelib chiqishiga sabab bo’ladi. 
Xotira samaradorligi kodlanish jarayoni va fazalarning tugallanishi o’rtasidagi 
mutanosiblikka qarab aniqlanish ehtimoli yuqori. Bunday fikrlar tekshiruv 
prinsipining uzatish shartlariga (Morris, Bransford, va Franki, 1977) va kodlanish 
spetsifikasiga mos ravishda shakllangan (Tulving & Osler, 1968); 
Har ikkala atama ham keng tatbiq qilinganiga qaramasdan, kodlashtirishda 
bo’lgan signallar bir vaqtda ularni izlashda ham ishtirok etadilar.
Kodlashtirish jarayonlari va keyinchalik ular xotira mahsuldorligini 
aniqlaydigan daraja haqidagi turli nuqtai nazarlarga batafsil murojaat qilsak, juda 
ko’p eksperimental natijalar qayta ishlashga yondashishlar o’xshash sxemalarga 
asoslanganini ko’rsatadi. Mazkur kodlashtirish-siqib chiqarish deb nomlangan 
paradigma odatga ko’ra, ikkita izlash shartini, ekspluatatsiya shartlarining ikkita 
CON-kodlashtirishini o’z ichiga oladi. Kodlashtirish va izlash shartlari shunday 
qurilganki, izlashning har bir sharti kodlashtirish sharoitlarining qandaydir bir 
jabhasini tiklaydi. Godden va Beddeley akvalangistlardan quruqlik yoki suv ostida 
so’zlar ro’yxatini kodlashni so’rashdi. Keyinchalik akvalangistlar yoki 
quruqlikdagi, yoki suv ostida aytilgan so’zlarni yodda saqlab qolganlari aniqlandi. 
Narkotik (Eych, Weingärtner, Stillman, i Gillin, 1975), kayfiyat (Bower, 
1981; Eych & Metkalf, 1989) holatidagi va juda ko’p jismoniy kontekstdagi 
jabhalardagi xotira effektlari (Eych, 1985; Schab, 1990; Smith, Glenberg, i B’ork, 
1978) kodlashtirish /siqib chiqarish paradigmasini qo’llagan holda o’rganildi.