Eksperimental psixologiya va praktikum

4. Qiska muddatli xotirani ko’lamini va hajmini ulchash. 
YUqorida ta’riflangan kodlanish manipulyatsiyalari inson xotirasini 
o’rganishda ekstensiv qo’llanib kelinmoqda. Turli xildagi metodlar yordamida 
o’rganilganiga qaramay, har bir fenomenda o’ziga xos o’xshashliklar mavjud. Bir 
prinsip xotira mahsuldorligi kodlashtirish paytida hodisaga taalluqli bilish 

---

zahiralari sonining funksiyasidan iborat degan fikrdan kelib chiqqan. Mazkur 
effekt isbotini stimul generatsiyasi ta’siri, qabul qilinayotgan aralashuv, teskari
qo’yilgan matnni o’qish haqidagi tadqiqotlardan topish mumkin (Slamecka & 
Graf, 1978), (Nairne, 1988 (Kolers & Ostrý, 1974). Ushbu xolatlarda ta’sir 
ko’rsatuvchilarni kodlash jarayoni bir muncha qiyinchiliklar tug’dirdi: kodlash 
noto’lik, akslantirilgan yoki buzilgan holatda bo’ladi. Keltirilgan barcha holatlarda 
xotira kodlash juda oson bo’lgan holatlarga bog’lik bo’lgan vaziyatda yuzaga 
kelgan. YAna bir isbot sifatida kodlashtirishdagi “ish” xotiraning yaxshilanishiga 
olib kelishi bilan bog’liq, inversiya matni ta’siri haqidagi tadqiqotlarda shu narsa 
aniqlandiki, inson oyog’i osmondan qilingan matnni o’qiganda tajribali bo’lib 
ketadiki, kodlashtirishda matnning o’zgartirilishida memorial foydaga ega 
bo’lishda o’z aksini topadi (Kolers, 1975). 
SHuningdek, yuqorida esga olingan tadqiqotlar siqib chiqarilgan xotira hal 
qiluvi darajada kodlashtirish jarayonida alohida o’ringa ega bo’lgan stimullar 
sifatiga ham bog’liqligini ko’rsatdi. Juda ko’p xotira vazifalari uchun 
kodlashtirishda stimulning semantik xossalariga alohida urg’u berilganda 
mahsuldorlik yaxshiroq bo’ladi. Binobarin, agar xotiraning konkret vazifasi 
ma’noning emas, fonologik va tuzilmaviy replikalarga bog’liq bo’lsa, xotira 
vazifasiga yaqin bo’lgan kodlashtirish jarayonlari xotirani siqib chiqarishning eng 
yuqori darajasiga ega bo’ladi (masalan, Fisher & Kreyk, 1977). Odatda xotira 
mahsuldorligining yuqori bo’lishiga olib kelishiga yo’naltirilgan semantik masala 
stimul ma’nosi ko’proq boshqa axborot turlariga nisbatan izlash replikasi sifatida 
ishlatilishi aniqlangan.