Экскаватор машинисти учун меҳнат муҳофазаси бўйича 11Р – 42 сонли ЙЎРИҚнома I. Хавфсизликнинг умумий талаблари

III. Иш вақтидаги хавфсизлик талаблари

24. Ўз вақтида меҳнат муҳофазаси бўйича такрорий йўл-йўриқдан ўтмаган экскаватор машинисти ишга киришмаслиги керак, шунингдек мақсадли йўл-йўриқ олмагунча, унинг касби бўйича мажбурияти билан боғлиқ бўлмаган бир марталик ишни бажаришга киришмаслиги керак.

25. Двигателни ишга туширишдан олдин экскаватор машинисти қуйидагиларга ишонч ҳосил қилиши шарт:
- узатмаларни алмаштириш қутисини, гидравлик тизимини ва ишчи органларни бошқариш пишанглари нейтрал ёки ўчирилган ҳолатда турганлигига;
- ишга туширувчи чилвир билан маховикнинг уланиш жойи ишончлигига, шунингдек қўлнинг ҳаракатланиши учун етарли бўш жой борлигига (стартер билан аккумулятор бўлмаганлигида).
26. Ишга туширувчи двигателни ишга тушираётганда қуйидагилар тақиқланади:
- таянч ғилдираги, занжирли юриш қисмига оёқни қўйиш ва орқа ғилдиракнинг олдида туриш;
- ишга тушириш чилвирини қўлга ўраш;
- ишга тушириш двигатели маховигининг айланиш текислигида туриш.
27. Экскаваторни текшириб кўргандан кейин ва носозликларни бартараф этгандан кейин двигателни салт юришида 3-5 дақиқага ишга тушириш, шундан кейин экскаваторнинг тизимлари ва узелларининг ишлаш қобилиятини текшириб кўриш.
28. Фақат тортувчи вентиляция ишга туширилгандагина, ёпиқ бинода жойлашган экскаваторнинг двигателини ишга туширишга рухсат этилади. Ёпиқ бинода двигателнинг узоқ муддатда ишлашига – фақат бинодан ташқарига чиқинди газларнинг чиқариш билан рухсат этилади.
29. Қиш вақтида двигателни ишга тушираётганда, кавшарлаш лампаси, ёнаётган машъал ва очиқ аланганинг бошқа манбалари билан двигателни қиздириш тақиқланади.
30. Ҳаракатланишдан олдин экскаваторнинг яқинида, экскаваторнинг остида ва ҳаракатланиш йўналишида одамларнинг, двигателнинг ҳаракатланаётган ва бошқа қисмларида эса – бегона предметларнинг йўқлигига ишонч ҳосил қилиш.
31. Жойидан олдинга ёки орқага қўзғалаётганда, бурилаётганда, иш жойига яқинлашиб бораётганда, шунингдек одамга келиб урилиш имконияти мумкин бўлган барча ҳолатларда, огоҳлантирувчи товушли ва ёруғлик сигналларини бериш шарт.
32. Қиялиги мустаҳкамланмаган котлован ва хандақ яқинида экскаторнинг ҳаракатланиши ва ишлашига, фақат тупроқнинг ўпирилиш призмасининг ташқарисида, ишларни юритиш лойиҳасида белгиланган масофада рухсат этилади.
33. Кўтарилиб борадиган йўлни экскаватор билан фақат биринчи узатмада босиб ўтиш керак.
34. Кўтарилиб борадиган ва қиялик йўлларда ҳаракатланаётганда узатмани алмаштириш ман этилади.
35. Экскаваторни бошқа жойга ҳайдаб ўтказиш машинист ёрдамчиси ёки махсус тайинланган шахснинг ишоралари бўйича амалга оширилиши керак, бунда у ва экскаватор машинисти ўртасидаги кўриниш доимий равишда таъминланган бўлиши керак.
36. Фақат ҳаракатланиш йўли текшириб чиқилганидан кейин табиий ва сунъий тўсиқлар устидан экскаваторнинг ҳаракатланиши мумкин бўлади, зарур бўлганда экскаватор ҳаракатланадиган йўл текисланиши керак. Темир йўл кесишмасининг устидан фақат 1–чи узатмада кесиб ўтиш, қўриқланмайдиганларидан эса – яқин келаётган поезд йўқлигига ишонч ҳосил қилгандан кейин. Кесиб ўтиш учун жиҳозланмаган жойларда темир йўлни кесиб ўтиш тақиқланади.
37. Темир йўл кўтармаси устидан кесиб ўтаётганда, кўтармага 5 метр етиб бормасдан экскаваторни тўхтатиш, хавф йўқлиги ва темир йўл бўш эканлигига ишонч ҳосил қилиш керак, соатига 5 километрдан кўп бўлмаган тезликда ҳаракатланишга рухсат этилади.
38. Экскаватор горизонтал йўл, ёнбағирлиликлар бўйлаб ҳаракаланаётганда ковшни ердан 1 метрдан кўп бўлмаган баландликда, ҳаракатланиш томонга йўналтирилган ҳолда тутиш керак. Кўтарилиб борадиган ёки қиялик йўлларда экскаватор ҳаракатланганда, унинг ўз-ўзидан беихтиёр сирпаниб кетишига йўл қўймайдиган чораларни кўзда тутиш керак.
39. Қия текисликлар, бурилишлар, темир йўл кесишмаларида экскаваторни тўхтатиш ва қолдириш тақиқланади.
40. Кабинадан чиқиш зарурияти бўлганда машинист ковшни ерга тушириши ва ишга тушириш қурилмалари ҳамда бошқриш пишангларини нейтрал ҳолатга ёки “Тўхта” ҳолатига қўйиши шарт.
41. Экскаваторни трейлерга ортишни чиғир ёрдамида ёки ўзининг юриши билан брус ёки шпаллардан ишончли қилиб қурилган пандус орқали амалга ошириш керак. Пандус тўшамасининг қиялиги 15º дан кўп бўлмаслиги керак.
42. Экскаваторни бошқариш ҳуқуқига эга бўлмаган шахсга уни бошқаришни бериш тақиқланади.
43. Қиялиги 30º дан кўп бўлган кўтарилиб ёки пастлаб борадиган жойларда экскаваторнинг ҳаракатланиши ёки ишлашига рухсат этилмайди.
44. Двигатели ишлаб турган экскаваторни назоратсиз қолдириш тақиқланади.
45. Технологик жараён билан боғлиқ бўлмаган шахсларни экскаваторнинг кабинасида, шунингдек ишлар амалга оширилаётган участкада бўлиши тақиқланади.
46. Иш бошланишидан олдин машинист ишлаб турган экскаваторнинг хавфли доирасида одамларнинг йўқлигига ишонч қилиши шарт. Ковшнинг ишлаш доирасида одамлар (хизмат кўрсатувчи ходимларни ҳам ҳисобга олган ҳолда) бўлганда экскаватор билан ишлаш тақиқланади.
47. Электр узатиш линияси ёки ҳаво электр тармоғининг четки симидан 30 метрдан яқинроқ масофага экскаваторни ўрнатиш ва ишлатиш, фақат ишнинг хавфсиз шарт-шароитларини таърифлаган наряд-рухсатнома бўйича амалга оширилиши мумкин. Наряд-рухсатнома ташкилотнинг бош муҳандиси ва электр хўжалиги учун жавобгар шахс томонидан имзоланган бўлиши керак.
48. Иш жараёнида шинанинг тешилишида ва ҳавонинг сирқиб чиқишида, шунингдек двигатель, гидравлик тизим, ишчи жиҳозларнинг носозлик аломатлари пайдо бўлганда, ишни тўхтатиш ва носозликларни бартараф этиш учун чораларни кўриш керак.
49. Драглайн ишлаган вақтда машинист ковшни ташлашда, ковшнинг стреланинг проекцияси йўналишидан анча четга чиқишига йўл қўймаслиги керак. Агарда ковшни тўлдираётганда унинг йўлида тўсиқлар учраса, уларни четлаб ўтиш ёки уларни бартараф этиш чораларини кўриш керак. Тўсиқларни ковшни шиддатли силташ билан бартараф қилиш тақиқланади.
50. Гидравлик экскаваторда ишлаган вақтда машинистга қуйидагилар тақиқланади:
- насос станцияси ўчирилганлигида двигателни ишга туширишни амалга ошириш;
- бакдаги мойнинг сатҳини текширмасдан насосларни қўшиш;
- ортиқча қизиб кетган мойда ёки бакда кўпикнинг жуда кўп пайдо бўлишида ишлаш;
- манометрсиз сақловчи клапанни ростлашни амалга ошириш;
- мой узатувчи шлангларни букиш ёки бураб эшиш;
- тизимда босим бўлганда ва насослар ишлаб турганда мой узатувчиларнинг устама гайкалари ёки штуцерларини бураб чиқариб олиш.
51. Экскаватор машинисти шлангларнинг ишга яроқли ҳолатда бўлиши ва уларнинг уланишини назорат қилиб туриши керак. Шланг ёрилиб кетганда зудлик билан двигателни ўчириш ва экскаваторни тўхтатиш керак.
52. Фақат мастернинг иштирокида ва бевосита раҳбарлигида экскаваторга осма жиҳозни монтаж қилиш ва уни демонтаж қилиш керак.
53. Экскаваторнинг механизмларини икки киши ростлаш керак, улардан бири ростланаётган механизмнинг ёнида бўлиши, бошқаси эса-бошқариш пишанги ёнида бўлиши керак.
54. Экскавторнинг бошқариш пишангларини улашни фақат кабинадан, машинистнинг ўриндиғида ўтирган ҳолда амалга ошириш.
55. Гидравлик болға билан ишларни амалга ошираётганда машинист қуйидагиларга мажбур:
- двигателни ишга туширишдан олдин огоҳлантирувчи товуш сигналини бериш;
- қиялик бўйлаб ҳаракатланганда ишчи жиҳозни ер юзасидан 20-30см масофада ушлаб туриш ва авария ҳолатида экскаваторни тўхтатиш учун уни зудлик билан ерга тушириш;
- экскаваторнинг пеш ойнасига ҳимояловчи тўсиқ ўрнатиш;
- ходимларнинг мажбурий тартибда экскаваторнинг ишлаш доирасидан ташқарида жойлашишини назорат қилиб туриш;
- парчаланадиган объектга нисбатан зарба бериш нуқтасида отбойникнинг жойлашиши тикка бўлишини назорат қилиб туриш;
- зарбдор қурилманинг учликдан ташқари бирорта деталини сув ёки лойга тушишига йўл қўймаслик;
- гидравлик болға ёрдамида парчаланган тошларни кўчирмаслик ва бурилиш механизмдан фойдаланган ҳолда уларни парчаламаслик.
56. Тупроқ чўкканда ёки кўчиб тушганда машинист ишни тўхтатиши, ушбу жойдан хавфсиз масофага узоқлашиши ва содир бўлган ҳодиса ҳақида ишлар раҳбарига хабар бериши керак.
57. Экскаватор хавфли зонада ишлаганда, кўринадиган жойда тегишли плакатлар ва огоҳлантирувчи ёзувлар осиб қўйилган бўлиши керак.
58. Экскаваторни бир иш участкасидан бошқасига кўчираётганда, экскаваторнинг ишчи органлари транспорт ҳолатида ўрнатилиши ва ўз-ўзидан тушиб кетишдан маҳкамланган бўлиши керак.
59. Бурилиш билан стреланинг қулочи максимал бўлганда юкнинг оғирлиги белгиланган меъёрдан ошиб кетмаслиги керак.
60. Экскаваторни узоқ муддатга тўхтатганда, бошқариш пишангларини узиш ва нейтрал ҳолатга қўйиш, шунингдек насоснинг пишангини ҳам узиб қўйиш керак.
61. Шиналар бир ёқдан иккинчи ёққа ўтган ёриқлар ва узилишларга, шунингдек протекторнинг нақши тўлиқ ейилишга эга бўлмаслиги керак. Шиналардаги босим ишлаб чиқарувчи заводнинг тафсияларига мувофиқ ўрнатилган бўлиши керак.
62. Электр жиҳозлари ишга яроқли бўлиши, шунингдек учқуннинг чиқиши ва симлар ҳамда клеммалардан токнинг сизиб йўқолиши имкониятига йўл қўймаслиги керак, айниқса қизиб кетган қисмлар яқинида ва уларга мой ҳамда ёқилғининг тушиши мумкин бўлган жойларда.
63. Аккумулятор батареялари ишончли қилиб маҳканланган, қопқоқ билан ёпилган бўлиши ва электролитнинг сизиб чиқишига эга бўлмаслиги керак.
64. Бошқариш пишанглари тегишли ҳолатларда ишончли маҳкам турадиган бўлиши керак.
65. Илашиш муфтаси тўлиқ ажратишни, равон улашни таъминлаши ва ишлаган пайтида фақат ўзи айланиб қолмаслиги керак.
66. Бошқарув қурилмаси ишга яроқли ҳолатда бўлиши керак, двигатель ишлаб турган пайтда бошқарув чамбарагининг люфти – 20º кўп бўлмаслиги, бир томондан бошқа томонга тиралиб қолгунча бураганда бошқарув чамбарагининг буралиши равон бўлиши керак.
67. Кабинанинг ойналари кўринишни ёмонлаштирувчи ёриқлар ва қорайтирилган тусга эга бўлмаслиги керак.
68. Ойна тозалагичлар ойнанинг тўлиқ тозаланишини таъминлаши керак.
69. Эшикларнинг қулфлари ишга яроқли бўлиши керак.
70. Назорат – ўлчов приборлари ёритувчиларга эга бўлиши керак.
71. Ишга туширувчи двигателни қўл билан юргизиш учун белгиланган ишга туширувчи чилвир дастали бўлиши керак.
72. Кардан валлари ҳимояловчи қоплама билан тўсилган бўлиши керак.
73. Ишлатиб бўлинган мойни тўкиб ташланишига ва ташлаб юборилишига йўл қўймаслик. Ишлатилиб бўлган мойни участкада ўрнатилган мой тўплагичларга қуйиб қўйиш керак.
74. Экскаватор машинистининг тегишли бир-бирига яқин (иккинчи) касби мавжудлигида экскаваторни таъмирлашда ва техник хизмат кўрсатшда иштироқ этишга жалб қилиш мумкин.
75. Қизиб кетган двигателдаги радиаторнинг қопқоғини, куйиб қолишга йўл қўймаслик учун қўлқопда, буғларни аста-секин кетказиш учун равон очиш керак.
Бунда машинистнинг юзи радиатордан четга ўгирилган бўлиши керак.
76. Экскаваторларнинг совитиш тизимларини, шунинг учун ажратилган махсус насослар ёрдамида антифриз билан тўлдириш керак. Антифризни шланг орқали оғиз билан сўриб олиш йўли билан қуйишга рухсат этилмайди.
77. Экскаватор сутканинг қоронғи вақтида машинанинг конструкциясида кўзда тутилган барча ёруғлик манбалари билан ишлаши керак.
78. Экскаватор ҳаракатланаётган вақтида, бошқариш кабинасидан чиқиш ва унга кириш, двигателни ростлаш, мой суркаш ва узелларини тортиб маҳкамлаш тақиқланади. Экскаваторнинг узеллари ва тизимларини тортиб маҳкамлаш ва ростлашни, мой суркашни двигатель ўчирилган пайтда амалга ошириш керак.
79. Машинист кабинани, майдончани, бошқариш пишангларини озодаликда тутиши керак. Назорат приборлари ишга яроқли бўлиши, инвентарь ва асбоблар шунинг учун махсус ажратилган жойда сақланиши керак. Экскаваторнинг кабинасидаги ўтиш жойларни тиқилинч қилиб қўйиш тақиқланади.
80. Экскавторни ёқилғи, мойлаш материаллари билан тўлдиришни двигатель тўхтатилганидан кейин горизонтал майдончада табиий ёки электр ёруғлигида амалга ошириш керак. Машинист қуйиш ва экскаватор тўхтаб туриш жойларини ёқилғи ва мой билан ифлосланишига йўл қўймаслиги шарт.
81. Экскаваторга хизмат кўрсатишда ёки таъмирлашда двигатель тўхтамагунча, гидравлик тизимдан босим олинмагунча, ковшни ерга туширмагунча ишга киришишга рухсат берилмайди.
82. Сутканинг қоронғи вақтида экскаваторни кўздан кечирганда ва таъмирлаганда линиядаги кучланиши 42В дан юқори бўлмаган ўзгарувчан токли, сими яхши изоляцияланган ва дастали кўчма қўл электр чироғидан фойдаланиши керак.
83. Кран билан экскаваторнинг агрегатларини демонтаж ва монтаж қилишда юкнинг ёки стреланинг остида туриш тақиқланади.
84. Экскаваторнинг кўтарилган, фақат гидравлик цилиндрларнинг штоклари ёки арқон билан тутиб турилган ковши остида туриш тақиқланади.
85. Массаси 20 килограммдан ортиқ бўлган агрегат ва узелларни фақат юк кўтариш-ташиш механизмлари ва кичик механизация ёрдамида кўчириш зарур.
86. Экскаваторнинг агрегатларини қисмларга ажратганда, деталларни ювиш учун ёнмайдиган бирикмалар, пасталар, эмульсиялар қўлланилиши керак.
87. Ишлар вақтинча тўхтатилган ҳолатда ёки экскаваторни таъмирлашда у очиқ чуқурчанинг ёки хандақнинг чеккасидан 2 метрдан кам бўлмаган масофага кўчирилган бўлиши керак. Бунда, занжирларнинг ёки ғилдиракларнинг ҳар иккала томонига махсус тагликлар ўрнатиш керак.
88. Таъмирлаш ишларини фақат махсус тайёрланган майдончада амалга ошириш керак.
89. Кучланиш остида бўлган электр узатиш линиянинг остидан ўтишда, экскаваторнинг ишчи органлари транспорт ҳолатида бўлиши керак.
Йўлдан ташқарида, кучланиш остида бўлган электр узатиш линияси симларининг остидан экскаваторнинг ҳаракатланишини, симларнинг энг кам осилиб турган (таянчга яқинроқ) жойда амалга ошириш керак.
90. Транспорт воситасига тупроқни юклашда экскаваторнинг ковшини одамлар ва ҳайдовчининг кабинаси устидан олиб ўтмаслик. Кабинасининг тепасида махсус ҳимояловчи соябонга эга бўлмаган транспорт воситасига юклашда, ҳайдовчи автомобилнинг кабинасидан чиқиб туриши керак.
91. Экскаватор билан тупроқни ортишда қуйидагилар зарур:
- юклашни кутиб турган транспорт воситаларини экскаватор ковшининг ишлаш радиусининг ташқарисида жойлаштириш;
- юклаш учун автотранспортнинг юриб келишини фақат экскаватор машинистининг сигналидан кейин амалга ошириш;
- транспорт воситасига тупроқни юклашни фақат орқа ёки ён борти томонидан амалга ошириш;
- юкланган транспортни фақат экскаватор машинистининг сигналидан кейин ҳайдаб кетиш.
92. Тўғри ёки тескари курак билан жиҳозланган экскаваторнинг ишлаш жараёнида қуйидагилар зарур:
- экскаваторнинг ағдарилиб кетишини олдини олиш учун уни тупроққа ортиқ даражада ўйиб кирилишига йўл қўймаслик;
- юклаш учун бурилишни, шунингдек бўшатилган ковш билан ҳаракатланишни ковш тупроқдан чиқарилгандан кейин бошлаш;
- тўлдирилган ковш билан бурилишнинг ниҳоясида равонлик билан тормозлаш;
- қаттиқ тупроқларни қазишда дастани имкон борича суриб чиқармаслик;
- ковшни туширишда дастага тазйиқли ҳаракат ўтказмаслик;
- ковшни кўтараётганда ковшнинг стрела блокига урилишига йўл қўймаслик;
- стрелани ёки ковшни тушираётганда уларнинг рамага, занжирга ёки тупроққа урилишига йўл қўймаслик;
- иш жараёнида мунтазам равишда арқонларнинг чиғир барабанига ўралишини текшириш, уларни барабанда чалишиб кетишига йўл қўймасдан.
93. Экскаватор машинистига қуйидагилар тақиқланади:
- экскаватор ҳаракатланаётганда ундан тушиш ва унга чиқиш;
- ковш тўлдирилган пайтда стреланинг қулочини ўзгартириш;
- юкланган ковшни осилиб турган ҳолда тутиб туриш;
- стрела ва транспорт воситаларининг ишлаш доирасида туриш;
- иш вақтида пўлат арқонлар ёки чиғирларга қўл билан тегилиш, барабанга ўраётганда пўлат арқонни қўл билан йўналтириш;
- ейилиб кетган пўлат арқон билан ишлаш;
- кўтарилган стрела ҳамда ковшнинг остида туриш;
- ишлаётганда қандайдир таъмирлашни, мой суркашни ва ростлашни амалга ошириш, бу ишларни амалга ошириш пайтида экскаваторни тўхтатиш, экскаваторнинг ишчи органини эса ерга тушириш керак;
- ишчи органнинг бурилишини чеклагичисиз ишлаш;
- ишчи органларини тормозлашни бошқариш пишангларини тескари йўналиш билан алмашлаб қўшиш орқали амалга ошириш;
- ишчи органининг маҳкамланганлигини текширмасдан экскаваторни кўчириш.
94. Экскаваторда ёнғинни чиқишини олдини олиш мақсадида қуйидагилар тақиқланади:
- экскаваторнинг механизмларида мой ва лойнинг тўпланишига йўл қўймаслик;
- кабинада ва двигателнинг устида ёқилғи-мойлаш материаллари билан ифлосланган тозалаш учун ишлатиладиган қийқиндиларни қолдириш;
- экскаваторнинг кабинасида бензин, керосин ва бошқа осон алангаланувчи суюқликларни сақлаш;
- ёнаётган мой, ёқилғини сув билан ўчириш, бу мақсад учун кигиз ёки брезент ёпинчиқдан фойдаланиш;
- двигателни ювиш учун бензин ва бошқа осон алангаланувчи суюқликларни қўллаш;
- очиқ олов билан двигателни қиздириш;
- экскаваторнинг яқинида олов ёкиш ва экскаваторни машъал ёрдамида кўздан кечириш, механизмларнинг носозликларини бартараф этишда очиқ оловдан фойдаланиш.
95. Иш бажарилаётган участкада ер ости коммуникацияларини ва иншоотларини, электр кабелларини, ўтказувчи қувурларини, портлашга хавфли ёки бошқа номаълум предметларни кўриб қолганда машинист зудлик билан ишни тўхтатиши ва бу ҳақда ишлар раҳбарига хабар бериши шарт.