|
Vibratsiya. Vibratsiya kasalligi va uning profilaktikasi
Tebranishning manbai qattiq jismlarning mexanik tebranishi bo‘lib, ishchilar organizmiga
shovqindan farqli o‘laroq qandaydir muhitlar orqali uzatilmay (havo, suv), balki ishchi tanasining
tebranuvchi jismga bevosita tegishi orqali uzatiladi. Tebranish ham chastotasi va amplitudasi bilan
ta’riflanadi. Tebranishining chastotasi Gs larda ifodalaniladi. 1 Gs -1 sek ichidagi tebranish soni.
Amplituda –mm yoki sm da ifodalaniladi. Tebranish tezligi sm sek da ifodalaniladi Tebranish
qiymatini vibro tezlanish ifodalaydi va u chastota va amplitudaning hosilasi hisoblanadi. SHovqin
kabi tebranish qiymati nisbiy birlikda - dB ifodalanadi. 5 x 10 sm tebranish tezligi 5 x 10 min sek
nol hisobida olinadi
Bunda 0 dB qilib 5.10 -5 m/sek vibro tezlanish qabul qilingan (eshitish bo‘sag‘asi - 5.10 -4
m/sek, og‘riq bo‘sag‘asi - 1 m/sek). Tebranishning odam organizmiga uzatilish nuqtasiga qarab
umumiy va mahalliy ta’sir farqlanadi. Mahalliy tebranishda uning ta’siriga ko‘pincha qo‘llar
uchraydi, umumiy tebranishda esa butun tana (transport haydovchilari), ishchilarga ko‘pincha ham
umumiy ham mahalliy tebranish ta’sir qiladi (stanokda ishlovchilar). Tebranish odam organizmiga
ko‘zga ko‘rinarli ta’sir ko‘rsatish xususiyatiga ega. Organizmda kelib chiqadigan o‘zgarishlarning
xarakteri va chuqurligi, tebranish darajasiga, uning chastotali tarkibi va organizmga ta’sir qilish
muddatiga bog‘liqdir. Tebranishning uzoq muddatli ta’sir ko‘rsatishi, ayniqsa boshqa turdagi
nomuvofiq omillar bilan qo‘shilib ta’sir etganda (sovutuvchi mikroiqlim, shovqin) vibratsion
kasallikning shakllanishiga sabab bo‘ladi. Bu kasallik mahalliy, umumiy tebranish ta’sir etganda
rivojlanadi, ammo eng ko‘p ahamiyatga lokal tebranish ta’siri egadir, chunki u ishchining qo‘llariga
ta’sir etadi. Kasallikning rivojlanish asosi murakkab mexanizmga ega bo‘lib, neyroreflektor va
neyrogumoral buzilishlar hisoblanadi, shu bilan birga eng ko‘p darajada qon tomirlari tonusining
boshqarilishi izdan chiqadi. Kapillyarlarning uzoq muddatli spastik holati natijasida asta-sekinlik
bilan nerv - mushak va suyak - bo‘g‘in apparati jarohatlanib, polinevropatiya, sezgilarning buzilishi,
mushaklarning o‘zgarishi, suyak to‘qimasining degenerativ - distrofik o‘zgarishlari, bo‘g‘inlarning
o‘zgarishlarida namoyon bo‘la boshlaydi. Alohida (chegaralangan) tebranishlarning surunkali
ta’siridan organizmda quyidagi funksional o‘zgarishlar yuzaga keladi: tebranishga va tashqi muhit
ta’siriga bo‘lgan sezgirlik yo‘qoladi, kapillyarlarda tropik o‘zgarishlar, jumladan ularning
qisqarishi, oxiriga etmay uzilishi va h.k. kuzatiladi. Qo‘llarning hajmi vena qon tomirlarida qonning
sekin siljishi (dimlanishi) natijasida kattalashadi, harorati pasayadi. Uzoq vaqt davomida
tebranishlarning ta’siri tufayli, tebranish kasalligi (tomir tortishi, mayda tomirlarning siqilishi,
mushak-suyak va biriktiruvchi to‘qimalarning o‘zgarishi) kelib chiqadi.
Umumiy tebranish ta’sir etganda ko‘pincha vestibulopatiya belgilari namoyon bo‘lib, bosh
aylanishi, bosh og‘rishi, gipergidroz holatlari kuzatiladi.
Har qanday holda ham vibratsion kasallik umumiy kasallik hisoblanib, yuqorida keltirilgan
kasallik belgilaridan tashqari MNS, hazm qilish organlari, jinsiy organlar faoliyatidagi o‘zgarishlari
qayd qilinadi.
Tebranish vibrometr yoki vibrograf asboblar bilan aniqlanadi. Ularning uslubi, shovqin
o‘lchaydigan asboblar bilan bir xilda, shuning uchun tovush o‘lchash asboblaridan foydalaniladi
(ISHV-10), faqat o‘tkazuvchi (datchik) o‘rniga mikrofon ulanadi.
Agar tebranish takrorlanishi 10 Gs dan kam bo‘lsa, bu asboblarni ishlata olmaymiz, shuning
uchun tebranishni aniqlashda quyi takrorlanuvchi vibroo‘lchagich asboblari NVA -1 ishlatiladi, bu
asboblar diapazoni 1,4-355 Gts ga teng tebranishlarni aniqlaydi.Tebranishlar odam gavdasiga ta’siri
tufayli har xil organlar va to‘qimalarning qo‘zg‘alishi kuzatiladi, buning natijasida organizmning
funksional holati o‘zgaradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
