Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua

Ishlab chiqarishga doir kimyoviy omillarning spetsifik ta’sirlariga gigienik tasnif 
Ayrim turdagi sanoat zaharlari umumzaharli ta’sir samarasidan tashqari spetsifik ta’sir 
ko‘rsatish xususiyatiga ham egadir - allergenlik, kanserogenlik, mutagenli, teratogenli, 
embriotoksik ta’sir kabilar. 
Sanoat allergenlari
- bu shunday moddalar, ular organizmga tushganda, ma’lum 
muddatlardan so‘ng organizmni allergizatsiya holatiga olib keladi. Allergenlik xususiyatiga 
ko‘pincha yuqori molekulali organik birikmalar ega bo‘ladi, ammo ma’lumki ko‘pgina quyi 
molekulali moddalardan tortib, toki ayrim kimyoviy elementlargacha ana shunday ta’sir ko‘rsatish 
xususiyatiga ega, masalan, kobalt, nikel birikmalari (Co, Ni). Bu moddalar organizmda gaptenlik 
vazifasini o‘taydi, hujayralardagi oqsil molekulalari bilan birikib murakkab komplekslar hosil 
qiladi, bu moddalar o‘z o‘rnida organizmni autoallergizatsiya holatiga olib keladi. Ishchilar 
organizmida yuzaga keladigan allergik holatlar tez sodir bo‘ladigan va sekinlik bilan yuzaga 
keladigan allergik reaksiyalar ko‘rinishida namoyon bo‘lishi mumkin. Tez sodir bo‘ladigan allergik 
reaksiyalarga bronxial astma, angionevrotik shish, eshakemi va sekinlik bilan yuzaga keladigan 
allergik reaksiyalarga - dermatitlar, ekzemani kiritish mumkin. Bunday reaksiyalarning kelib 
chiqishida nasldan-naslga o‘tuvchi moyillik, neyroendokrin kasalliklar va shaxsiy moyillik holatlari 
katta ahamiyatga egadir. 
Kasbiy allergozlarning profilaktikasi juda murakkabdir, chunki allergiyaning shakllanishida 
yoki ayrim hollarda allergik reaksiyalarni kelib chiqishida juda kichik miqdorlardagi allergenlarning 
ta’siri ham etarli bo‘lib qoladi. Bunday vaziyatlarning oldini olish uchun allergik ta’sir ko‘rsatuvchi 
moddalarning o‘zini yoki guruhini aniqlash va organizmni desensibilizatsiyalash juda muhimdir 
yoki bo‘lmasa shu organizmni allergenlar bilan bo‘ladigan aloqasiga umuman barham berish zarur. 
Birlamchi profilaktik tadbirlarni o‘tkazish uchun ishchilarga kimyoviy moddalarning ta’sir etish 
mumkinligini kamaytirishga qaratilgan tadbirlar (umumzaharli ta’sirlarning oldini olishga 
qaratilgan tadbirlar kabi) dan tashqari ishchilarni ishga qabul qilishda ularning allergiyalarga 
moyillik holatlarini tekshirish kerak bo‘ladi. 
Ayrim turdagi kimyoviy ishlab chiqarish omillari uzoq muddatlardan so‘ng yuzaga keladigan 
ta’sir samarasini namoyon qiladi, ya’ni patologik o‘zgarishlar bu moddalarning ta’sir etganidan 
so‘ng tezlikda yuzaga kelmay, balki ta’sir etilgandan ma’lum muddat o‘tgandan so‘ng namoyon 
bo‘lishi mumkin. Ana shunday uzoq muddatdan so‘ng yuzaga keladigan samaralar qatoriga 
kanserogenli, mutagenli, teratogenli ta’sirlarni ko‘rsatish mumkin. Ayrim hollarda teratogenli 
ta’sirni embriotoksik ta’sir deb ham ataladi.