Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua

Qanotli anemometrlar
shamolda harakatga keluvchi o‘qqa o‘rnatilgan qanotlardan iborat. 
Qanotlar harakati natijasida aylantirilgan o‘q o‘z yo‘lida ko‘rsatkichini harkatga keltirish tufayli, 
havoning yo‘nalish tezligi siferblatda ifodalanadi. Buning uchun asbobni ishlatishdan oldin siferblat 
ko‘rsatkichlaridagi sonlar yozib olinadi, ma’lum vaqt asbob ishlatgach so‘nggi ko‘rsatkichlardan 
oldingisi ayrilib, sekundlarga bo‘lingandan keyin olingan raqam, havo harakat tezligini sekundlarda 
ifodalaydi. 
Qanotli anemometrlar yordamida tezligi 0,3 dan 12 m/sek bo‘lgan havo yo‘nalishini aniqlash 
mumkin. 
Kosachali anemometrlar
. Bu usulda havo yo‘nalish tezligini aniqlash aylanuvchi o‘qqa 
qanotlar o‘rniga kosachalar o‘rnatilishi bilan farqlanadi. Shu sababli tezligi sekundiga 1 dan 20 m 

---

Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua
156 
bo‘lgan havo yo‘nalishini aniqlash mumkin. Yopiq xonalarda havoning kichik harkat tezligini 
aniqlash uchun (0,1-0,2 m/sek gacha) katatermometrar qo‘llaniladi. 
Havo harorati uning harkat tezligiga ham bog‘liq. Shuni hisobga olgan holda katatermometr 
yordamida odam tanasining tashqi muhitga issiqlik chiqarish miqdorini ham aniqlash mumkin. 
Agar 1 sek ichida 1 sm
2
ter sathining yuzasidan katatermometr ko‘rsatkichi bo‘yicha 5,5-7 
millikaloriya bo‘lganda kiyingan odam o‘zini yaxshi his etsa, bunda organizm o‘zidan 1,2-1,4 
mkal-sm
2
/sek issiqlik yo‘qotadi. 
Agar katatermometr ko‘rsatkichi 7 kkal sm
2
/sek dan yuqori 
bo‘lsa, odam sovuqlikni, agar 5,5 kkal-sm
2
/sek dan past bo‘lsa 
issiqlikni his etadi. 
Havoning 
sovutish 
xususiyatini 
aniqlash 
uchun 
katatermometr asbobning yuqori rezervuarini ichidagi spirt Ѕ-1/3 
hajmiga ko‘tarilgunicha suv hammomida isitiladi, so‘ngra 
ho‘llangan qismini quruq qilib artib tekshirilayotgan joyga-
shtativga o‘rnatiladi va naychadagi (spirtning ko‘rsatkichi 38
0
S 
dan 35
0
S ga qadar tushish vaqti) sekundlarda belgilanadi. 
Katotermometrning sovish tezligi (mkal-sm
2
/s) havoning sovutish xususiyatini ifodalaydi. 
Bu quyidagi formula yordamida aniqlanadi: 
N= F ;
a
F-katatermometr omili (o‘zgarmas kattalik) 
a-naychadagi spirt ko‘rsatkichi 38
0
ga qadar tushishi vaqti sekundlarda ifodalanadi. 
N-ni va atrofdagi havo harorat tezligini bilgan holatda empirin topilgan formula yordamida 
xonadagi harakat tezligini aniqlash mumkin.