Экология асослари ва табиатни муҳофаза қилиш (Ўқув- услубий қўлланма) наманган-2011 Ўзбекистон республикаси

Популяциянинг гомеостази. Популяциянинг сон жиҳатдан бир меъёрда сақланиб турилиши гомеостаз (грекча «гомео» - ўхшаш, статис - ҳолат) дейилади. Популяциянинг ушбу хусусияти асосида ҳар бир индивиднинг, популяциянинг бошқа аъзолари ортиши ёки камайиб кетишига нисбаган физиологик хусусиятлар (ўсиши, хулқ-атворининг ўзгариши) ётади. Популяция гомеостазининг механизмлари турнинг экологик хусусиятлари, унинг ҳаракатчанлиги, йиртқич ва паразитлар ҳамда омилларнинг таъбир этиш даражасига боғлиқ бўлади. Популяциянинг зичлигини бошқариш ўсимликларда ҳудудни ҳисобга олган ҳолда вегетатив қувватни оширишда намоён бўлса, ҳайвонларда эса озуқа заҳиралари чекланган ҳолатда рўй беради. Кўпчилик турлар популяциясининг ўсишини секинлаштирувчи механизмлардан бири индивидларнинг ўзаро кимёвий таъсир этишидир. Популяцияни сон жиҳатидан чеклашнинг иккинчи кўриниши зичлик ортиши билан физиологик ва хулқий ҳолатларнинг ўзгаришидир. Бу ўз навбатида ялпи кў-чиб кетиш инстинктларини келтириб чиқаради. Натижа-да ўтроқ ҳаёт кечираётган популяциянинг кўпчилик қисми ушбу ҳудуддан чиқиб кетишга мажбур бўлади. Ҳайвонлардаги ҳудуд билан боғлиқ хатти-ҳаракатлар инстинктлар тизими сифатида келиб чиққан бўлиб, у популяциянинг айни бир майдонда сон жиҳатидан ўси-шини бошқаришнинг самарали механизмларидан бири бўлиб ҳисобланади. Популяция зичлигининг ортиши индивиднинг туғилиш ва ўлиш миқдорининг пасайишя ёки ортиши каби физиологик ўзгаришлар билан бирга бориши мумкин. Сутэмизувчи ҳайвонлардаги стресс (қўзғалиш) ҳолати ҳам дастлаб одамлар учун қўлланилиб, кейинчалик у ҳайвонлар учун тааллуқли эканлиги аниқланди. Стресс ташқи муҳитнинг ҳар қандай салбий таъсирига жавоб тариқасида ҳамда популяцияцинг ўртача зичлигининг ўзгаришидан келиб чиқади.


САВОЛЛАР ВА ТОПШИРИҚЛАР
1. Популяциялар экологияси фанининг предмети вазифаларини тушунтиринг.
2. Турнинг популяцион тузилмаси нима?
3. Ҳайвонларнинг этологик(хулқий) ҳатти-ҳаракат тузилмасини изоҳланг.
4. Популяциянинг ёш таркибини тушунтиринг.
5. Популяциянинг жинсий таркиби нима?
6. Популяциянинг асосий кўрсаткичларини тушунтиринг.
7. Популяция гемостази деганда нимани тушунасиз?