Экология асослари ва табиатни муҳофаза қилиш (Ўқув- услубий қўлланма) наманган-2011 Ўзбекистон республикаси

САВОЛЛАР ВА ТОПШИРИҚЛАР
1. Муҳит деб нимага айтилади ?
2. Экологик омил деганда нимани тушунасиз ?
3. Эколгик омилларни таснифлаб беринг.
4 . Сув ва тупроқ муҳит сифатида қандай аҳамиятга эга?


II.4. БИОЛОГИК МАРОМЛАР ВА УЛАРНИНГ ТАБИАТДАГИ АҲАМИЯТИ
Биологик маромлар. Ташқи маромлар. Суткалик маромлар. Йиллик маромлар. Организмларнинг ҳаётий шакллари. Фанерофитлар. Хамефитлар. Гемикриптофитлар. Терофитлар. Гелофитлар. Гидрофитлар.
Вақт билан бир даврда ва тенг ҳолда организм айрим ҳолатининг ўзгарибтуришига биологик маромлар (ритмлар)дейилади. Биологик маромлар организмларнинг ички механизмлари билан аниқланади ва кун, фасл ҳамда йилнинг вақтига қараб, организмлар ўзларининг ҳолатларини ўзгартиради (биологик соатлар). Биологик соатлар организмларни бошқаради. Демак, биологик маром деб организмлар ҳаётининг йил давомида қатъий равишда бошқариб турилишига айтилади. Шунингдек, маълум вақт оралиғида қандайдир бир жараён ёки ҳодисанинг такрорланиши, бир ҳолатдан иккинчи ҳолатга ўтиши ҳамда қайта тикланиши тушунилади.
Биологик маромлар: ички (эндоген ва физиологик) ва ташқи (экзоген) маромларга бўлинади.
1.Ички—эндоген маромлар — организмларнинг физиологик ритмларидан иборатдир. Жумладан, организмлар танасида бирон бир физиологик жараён доимий эмас. Яъни, тирик организмлардаги ҳужайра, тўқима, органлар ва системаси вақт ўзгариши билан ҳаттоки яхлит организмларнинг ўзи ҳам ўзгаради, унинг физиологик ҳолати кундуз актив бўлса, кечаси физиологик активлик (нафас олиш, юрак уриши, мускуллар ҳаракати ва бош.) пасаяди, орга-низмнинг ҳолати тинчланади. Бу ҳолатлар 3 та геофизик омиллар таъсирида юзага келади. Яъни, 1) Ернинг Қуёш атрофида айланишида Ой ва юлдузларга нисбатан жойлашиб туриши; 2) Ойнинг кеча-кундузи (суткаси 24,8 соат); 3) Юлдузлар суткаси (23,9 соат) организмлар ҳолатига бевосита таъсир қилади ва организмлар шу омилларни 24 соатга яқин ритмикаси сифатида қабул қилади. Ёруғлик ва қоронғулик тўғри алмашинувида ҳар хил турларнинг ритмик ҳолати 24 соатга тўғри келади. Организмнинг ҳамма физиологик жараёнлари маромлардир (ритмликдир). Жумладан, ДНК, РНК, оқсил, ферментлар синтези, ҳужайранинг бўлиниши, мускулларнинг қисқариши, юрак уриши, нафас олиш, яъни ҳамма ҳужайраларнинг, органларнинг иши маромлидир, уларни ўзгартириб бўлмайди.