Ekologik xavfsizlik. Environmental safety

 Landshaftning 
ekologik  sig’imi  –  landshaftning  salbiy  oqibatlarsiz 
organizmlarning  normal  hayot  faoliyatini  yoki  muayyan  antropogen  nagruzkani 
ta’minlash qobiliyati (berilgan invariant darajasida). 
 Litosfera – Yerning qattiq qobig’i, Yer po’sti va yuqori mantiyaning bir qismini 
ichiga oladi. 
 Moddalarning  aylanishi  –  moddalarning  (abiogen  va  biogen)  atmosferada, 
gidrosferada  va  litosferada  yuz  beradigan  hodisalarda  ko’p  marotaba  ishtirok  etish 
qonuniyatli  jarayoni.  Yerda  Quyosh  energiyasi  moddalarning  ikki  xil:  katta  yoki 
geologik  hamda  kichik  yoki  biologik  aylanishini  keltirib  chiqaradi.  Moddalarning 
katta  aylanashini  suvning  aylanishida  va  atmosfera  sirkulyatsiyasida  ko’rinadi. 
Moddalarning  kichik  aylanishi  katta  aylanish  asosida  rivojlanadi  va  moddalarning 
tuproq,  o’simliklar,  mikroorganizmlar  va  hayvonlar  o’rtasida  doiraviy  aylanishida 
ifodalanadi.  
 Noqulay  va  xavfli  tabiat  hodisalari  –  atrof  muhitda  kuzatiladigan,  inson  va 
uning  xo’jalik  faoliyati  uchun  xavf  tug’diradigan  hodisalar.Ular  ham  tabiiy,  ham 
antropogen  xarakter  kasb  etishi  mumkin.  Uz  navbatida  bunday  hodisalar  texnogen 
xarakterdagi  avariyalar  keltirib  chiqarishi  mumkin.  Noqulay  va  xavfli  tabiat 
hodisalari  quyidagilarga  bo’linadi:  kosmik  (Kuyosh  aktivligi,  magnit  bo’ronlari, 

---

 
138 
meteorit  tushishi  va  b.),  geologik  (vulqonlarning  otilishi,  yer  qimirlashi,  sunami), 
geomorfologik  (surilmalar,  sellar,  o’pirish,  cho’kish,  ko’chkilar  va  b.),  iqlimiy  va 
gidrologik  (tayfunlar,  girdoblar,  shtorm,  qirg’oqlarning  yemirilishi,  termoeroziya, 
tuproqlar  eroziyasi,  grunt  suvlar  sathinig  o’zgarishi  va  b.),  geokimyoviy  (atrof 
muhitning ifloslanishi, tuproqlar sho’rlanishi, va b.), yong’inlar (o’rmon, dasht, torf 
yong’inlari),  biologik  (qishloq  xo’jalik  zararkunandalarining,  qon  so’ruvchi,  zaharli 
hayvonlarnig,  ommaviy  ko’payishi,  epidemiyalar).  Noqulay  va  xavfli  tabiat 
hodisalarinig eng yuqori darajada namoyon bo’lishi  - bu ekologik falokatdir. 
 Noosfera – «aql sferasi», biosfera rivojlanishinig fikrlovchi insoniyat manfaatlari 
yo’lida o’zgaradigan oliy bosqichi. Bunda insonning aql bilan, oqilona olib boradigan 
faoliyati biosfera rivojlanishining asosiy, belgilovchi omili bo’ladi.