Ekinlarning fotosintetik faoliyati

X = FP · SFM

Bunda: FP – fotosintetik potensial ming yoki mln.m² kun/ga, SFM – sof fo­tosintez mahsuldorligiga, g/m² - kun.

Fotosintetik potensial quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi:

FP = Sy · T

Bunda: Sy – o’suv davrning boshlanishi va oxirida bargning yuzasi, ming, m²/ga, T – davrning davomiyligi, kun.

Barglarning o’rtacha yuzasi quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi:

Bunda S₁ va S₂ – davrning boshlanishi va oxirida bargning yuzasi ming m²/ga.

SHunday qilib:

X = SuT · SFM

TSenozning asosiy ko’rsatkichlari hosildorlik singari 1 m² yoki 1 gektarga hisoblab chiqiladi. Barglar yuzasi ham ming m²/ga hisobida bo’ladi. Bu­lardan tashqari barg yuzasi indeksi ham qo’llaniladi.

Assimilyasiya yuzasining asosiy qismini barglar yuzasi tashkil qiladi va ularda fotosintez amalga oshadi. Fotosintez poyalarda, qiltiqlarda, boshoq qipiqlarida, yashil mevalarda va boshqa organlarda ham sodir bo’lishi mumkin, ammo umumiy fotosintezda ularning sal­mog’i juda kam. ekinzorlarni bir-biri bilan solishtirish hamda ekin­zorning o’zgarib turadigan barg yuzasini "assimilyasiya yuzasi" deb atash qabul qilingan.
Barglarning yuzasi ekinzorda asta-sekin oshib boradi. Dastlab barg yuzasi sekin (maysalashda) keyin tez (tuplanish, naychalash) oshadi va bo­shoqlash fazasidan keyin pastki barglarning sarg’ayishi va nobud bo’lishi bilan kamayib boradi, O’suv davrining oxirida yashil barglar o’simlikda bo’lmaydi (donli ekinlar).
Barglar yuzasi ekinlarda o’sish sharoitiga, qo’llanilgan agrotexni­kaga bog’liq holda o’zgarib boradi. ekinzorda qurg’oqchilik yillari barg yuzasi 5...20 ming m²/ga, namlik va azotli oziqlanish yetarli bo’lganda 70 ming m²/ga gacha ortishi ham mumkin. ekinzorda barg indeksi 4...5 (4-5 m²/m²)ga teng bo’lganda fotosintez tizimi optimal rejimda ishlaydi va eng ko’p FAR yutiladi. Barglar yuzasi kam bo’lganda FAR barglar yuzasi bilan kam ushlanib qoladi. Optimal barg yuzasi 50 ming m²/ga dan osh­ganda pastki barglar soyalanib qoladi, ularning fotosintezda ishtiroki kamayadi va hatto yuqorigi barglar pastkilarini «boqadi».
Eng ko’p barg yuzasi ko’ng’irboshsimonlarda boshoqlash, gullash, don­ning sut pishish, dukkakli don ekinlarida dukkaklarning yuqorigi yarus­larda hosil bo’lishi davrida, ko’p yillik o’tlarda gullash fazasida kuza­tiladi. Oziqa ekinlarida barglar oziqa massasining asosiy qismini tashkil etadi, ularda barg yuzasi 60-80 ming m²/ga ga yetishi mum­kin.
Fotosintetik potensial (FP) barglarning yuzasi va ularning fao­liyat ko’rsatish davrining davomiyligiga bog’liq bo’ladi. Fotosinte­tik potensialni har 10 kunda, bir oyda yoki rivojlanish fazalari ora­lig’ida aniqlash mumkin. Bu ko’rsatkichni dastlabki aniqlash quyidagicha amalga oshiriladi. Misol uchun, barglarning FPi dastlabki aniqlanishda 20 ming m²/ga, 10 kun o’tgach aniqlanganda 30 ming m²/ga, o’n kun ichida FP (20 + 30) / 2 x 10 = 250 ming m²/ga ni tashkil etadi. O’suv davri 100...110 kun bo’lsa fotosintetik potensial o’suv davrida 2,0...2,5 mln.m²-kun/ga tash­kil etadi. O’zbekiston sharoitida kuzgi bug’doy sug’oriladigan yerlarda 3...4 mln. m²-kun/ga FP hosil qiladi.