Ekinlarning fotosintetik faoliyati

Fotosintetik faol radiatsiya. Fotosintez jarayonida quyosh ra­diatsiyasining energiyasi yashil o’simliklar tomo­nidan qancha ko’p yutilsa don, tuganak, ildizmeva va boshqa turdagi hosil shuncha ko’p bo’ladi.

Fotosintez jarayonida quyosh nurlarining ko’rinadigan qismigina o’simliklar tomonidan yutiladi va ular fotosintetik faol radiatsiya FFR yoki FAR deyiladi. Bu nurlarning to’lqin uzunligi 380 dan 720 nm (nanometr yoki millimikron) bo’ladi. Quyoshdan kelayotgan ultrabinafsha nurlar uzunligi 200 dan 380 nm, infraqizil nurlar uzunligi 720 nm yuqori bo’ladi va ular ko’zga ko’rinmaydi, fotosintezda ishtirok etmaydi. YAshil o’simliklar tomonidan yutiladigan energiya FAR umumiy quyosh ra­diatsiyasi energiyasining 50 % ini tashkil qiladi. Ultrabinafsha nurlar quyosh yorug’lik energiyasining 1 % ini tashkil qiladi. Infraqizil nur­lar umumiy quyosh energiyasining 49 % idan iborat va ular fotosintez­ning foto­kimyoviy reaksiyalarida ishtirok etmaydi. Bu nurlar tuproq tomonidan yutiladi, tuproq yuzasini, qavati, o’simliklarni qizdiradi, transpira­siya va tuproqdan suvning fizik bug’lanishini kuchaytiradi. FARning kun­lar, oylar, yillar bo’yicha turli jug’rofiy mintaqalardagi miqdori turli ma’lumotnomalarda berilgan.
Hosil miqdori FARdan foydalanish koyeffitsiyentiga bog’liq bo’lib, bu ko’rsatkich 2...3 %, juda yuqori hosil olinganda 4-5 % va undan yuqori bo’lishi mumkin.
Ekinzorlar fotosintetik faoliyatining ko’rsatkichlari. ekin­zor FARni yutadigan optik tizimdan iborat. Dastlabki rivojla­nish davrida o’simlikning assimmlyasion yuzasi kam bo’lishi tufayli FAR­ning ko’p qismi barglar tomonidan yutilmaydi. Barglar yuzasining ortib borishi bilan barg indeksi 4...5 ga yetganda bir gektarda 40...50 ming m² barg yuzasi hosil bo’ladi va FARning barglar tomonidan yuti­lishi mak­simal darajaga 75-80 % yoki umumiy radiasiyaning 40 % iga yetadi. Barg­lar yuzasining yanada oshishi FAR yutilishini oshirmaydi.
Ekinzorda barglarning shakllanishi optimal bo’lsa, FARning yuti­lishi o’suv davrida tushayotgan radiasiyaning 50...60 % iga teng bo’ladi. O’simlik qoplami tomonidan yutilgan FAR fotosintezning energetik asosidir. Ammo hosilda bu energiyaning faqat ma’lum qismigina akku­milyasiya bo’ladi, to’planadi. FAR ning foydalanish koyeffisiyenti odatda o’simlik qoplamiga tushayotgan FAR ga nisbatan aniqlanadi.
Quruq biomassa hosili o’suv davrida o’rtacha barglar yuzasiga, dav­ri­ning davomiyligiga va fotosintez sof mahsuldorligiga bog’liq.