Egri chiziqli harakat. Aylana bo’ylab tekis harakat. Markazga intilma tezlanish

Buni 4-rasmda tasvirlangan sharchaning harakatida ko‘rsak, Δt vaqt ichida tezlik vektorlarining ayirmasi →υ 2 – →υ 1 yoki →υ 3 – →υ 2 noldan farqli bo‘ladi. Demak, tezlik vektori o‘zgarmoqda. Tezlikning o‘zgarishi esa aylanma 5-rasm. Moduli teng, harakatda tezlanish mavjud ekanligidan dalolat beradi. (1) formuladan sharchaning Δt vaqt ichida A1 nuqtadan A2 nuqtaga o‘tishidagi harakat uchun tezlanish quyidagicha ifodalanadi:

Buni 4-rasmda tasvirlangan sharchaning harakatida ko‘rsak, Δt vaqt ichida tezlik vektorlarining ayirmasi →υ 2 – →υ 1 yoki →υ 3 – →υ 2 noldan farqli bo‘ladi. Demak, tezlik vektori o‘zgarmoqda. Tezlikning o‘zgarishi esa aylanma 5-rasm. Moduli teng, harakatda tezlanish mavjud ekanligidan dalolat beradi. (1) formuladan sharchaning Δt vaqt ichida A1 nuqtadan A2 nuqtaga o‘tishidagi harakat uchun tezlanish quyidagicha ifodalanadi:

( 2)

R radiusli aylana bo‘ylab →υ tezlik bilan tekis harakatlanayotgan jismning oniy tezlanishi quyidagicha topiladi:

( 3)

Formuladan aylanma harakatda aylana radiusi qancha kichik bo‘lsa, tezlanish shuncha katta bo‘lishini ko‘rishimiz mumkin. Aylana radiusi kattalashib, to‘g‘ri chiziqqa yaqinlashgan sari tezlanish qiymati kamayib, nolga yaqishlashib boradi. To‘g‘ri chiziq li tekis harakatda esa tezlik vektorlari ustma­ust tushadi. Natijada tezliklar qiymati va yo‘nalishi bir xil bo‘lib, tezlanish nolga teng bo‘lib qoladi.

• Formuladan aylanma harakatda aylana radiusi qancha kichik bo‘lsa, tezlanish shuncha katta bo‘lishini ko‘rishimiz mumkin. Aylana radiusi kattalashib, to‘g‘ri chiziqqa yaqinlashgan sari tezlanish qiymati kamayib, nolga yaqishlashib boradi. To‘g‘ri chiziq li tekis harakatda esa tezlik vektorlari ustma­ust tushadi. Natijada tezliklar qiymati va yo‘nalishi bir xil bo‘lib, tezlanish nolga teng bo‘lib qoladi.

Aylanma tekis harakatda tezlanishning yo‘nalishi

• Tekis aylanma harakat qilayotgan sharcha A1 nuqtadan A2 nuqtaga o‘tganda tezliklar vektori ayirmasi Δ→υ = →υ 2 – →υ 1 bo‘ladi. →υ 2 vektordan →υ 1 vek A1 →υ 1 tor ayirilganida ayirma Δ→υ vektorning yo‘nalishi 6­rasmda ko‘rsatilgan. Δ→υ Aylanma tekis harakatda a→ tezlanishning yo‘nalishi ayirma vektor Δ→υ = →υ 2 – →υ 1 ning yo‘nalishi bilan bir xil bo‘ladi. Buni (2) formuladan ham bilish mumkin. Rasmdagi Δ→υ vektor boshini A2 nuqtaga ko‘chiraylik. A2 nuqta A1 ga qanchalik 6-rasm. Tekis aylanma yaqin bo‘lsa, Δ→υ vektorning yo‘nalishi aylana harakatda tezliklar markazi tomon shu nchalik yaqin yo‘naladi.

6 - rasm