Egri chiziqli harakat. Aylana bo’ylab tekis harakat. Markazga intilma tezlanish

Aylana bo‘ylab tekis harakatda tezlikning yo‘nalishi

• Sharcha R radiusli aylana bo‘ylab tekis harakat qilayotgan bo‘lsin. Sharcha o‘z harakati davomida Δt vaqt ichida A1 nuqtadan A2 nuqtaga, yana shuncha vaqt ichida A2 nuqtadan A3 nuqtaga o‘tsin (4 -rasm). Sharcha aylanma harakatda ma’lum Δt vaqt davomida Δs yoyni bosib o‘tadi. Δt vaqtni juda kichik deb olsak, shu ondagi oniy tezlikni topishimiz mumkin. Sharcha tekis harakat qilayotgani uchun A1, A2, A3 nuqtalarda uning tezligi son jihatdan bir xil bo‘ladi. Lekin ularning yo‘ nalishi har xil bo‘ladi. Aylanma harakat davomida harakat yo‘nalishi doimiy o‘zgarib turgani uchun, bizni har bir ondagi tezlikning yo‘nalishi qiziqtiradi. Buni tekis aylanma harakat qilayotgan pichoq charxlash diskini kuzatib, uchqunlar yo‘nalishidan bilib olishimiz mumkin (4 ­rasm). Uchqunlar disk ning pichoq tegib turgan nuqtasiga o‘tkazilgan radiusga perpendikulyar, ya’ni aylana yoyiga urinma yo‘nalishda uchib chiqayotganligini ko‘ramiz. Demak, ay lananing har bir nuqtasidagi tezlik, 4 -rasmda ko‘rsatil-
• ganidek, aylana radiusiga perpendikulyar yo‘nalishda bo‘ladi. Qorli yoki suvli yo‘llarda ketayotgan avtomobil g‘ildiraklaridan sachrayotgan loy suvning yo‘nalishi ham aylanaga urinma ravishda bo‘ladi. Aylanma tekis harakatda tezlikning yo‘nalishi uzluksiz ravishda o‘zgarib turgani uchun hisoblashda uni skalyar emas, vektor kattalik sifatida olishimiz lozim.

To‘g‘ri chiziqli tekis o‘zgaruvchan harakat qilayotgan jism tezlanishida vaqt o‘tishi bilan harakat yo‘nalishi o‘zgarmaydi. Biz faqat tezlik miqdori o‘zgarishini va vektor ko‘rinishi quyidagicha ekanligini ko‘rgan edik

• To‘g‘ri chiziqli tekis o‘zgaruvchan harakat qilayotgan jism tezlanishida vaqt o‘tishi bilan harakat yo‘nalishi o‘zgarmaydi. Biz faqat tezlik miqdori o‘zgarishini va vektor ko‘rinishi quyidagicha ekanligini ko‘rgan edik

( 1)

5 – rasm

Tekis aylanma harakatda esa tezlik miqdori o‘zgarmaydi, faqat yo‘nalishi o‘zgaradi. Tezlik vektor kattalik bo‘lgani uchun ikkita vektorning moduli teng bo‘lib, lekin yo‘nalishi turlicha bo‘lsa, unday vektorlar ayirmasi nolga teng bo‘lmasligini bilamiz ( 5 - ­rasm).