Egri chiziqli harakat. Aylana bo’ylab tekis harakat. Markazga intilma tezlanish

Aylanma harakat qilayotgan moddiy nuqtaning vaqt birligi ichida yoy bo‘ylab bosib o‘tgan yo‘liga son jihatdan teng bo‘lgan kattalikka chiziqli tezlik deyiladi.
Jism R radiusli aylana bo‘ylab tekis harakat qilayotgan bo‘lsin (2 – rasmda) . Agar jism biror Δt
vaqt ichida A nuqtadan B nuqtaga ko‘chsa, aylana markazidan shu A nuqtaga o‘tkazilgan R radius Δφ burchakka buriladi. Bu burchak burilish burchagi O deyiladi. Aylanayotgan nuqtaning aylana markazidan uzoq­yaqinligidan qat’i nazar burilish burchagi bir xil bo‘ladi. Burilish burchagi radian (rad) yoki gradus (°) birliklarida o‘lchanadi. burchagining hosil bo‘lishi47-rasm. Burilishc
2 – rasm

Bir radian shunday burchakki, bunday burchak qarshisidagi yoyning uzunligi shu aylananing radiusiga teng

• Bir radian shunday burchakki, bunday burchak qarshisidagi yoyning uzunligi shu aylananing radiusiga teng
• Ya‘ni Δ˘s = R da Δφ = 1 rad bo‘ladi (3 -rasm). 1 radian taqriban 57 gradusni tashkil etadi, ya’ni 1 rad ≈ 57°. 3-rasmdagi R radius 2 radianga burilsa, Δφ ≈ 114°, 3 radianga burilsa, Δφ = 172° bo‘ladi.
• Radius R yarim aylanaga, ya’ni 180° ga burilishi Δφ = 3,14 rad = π ni tashkil etadi. Jism bir marta aylanganda aylana uzunligi s = 2πR ga tеng bo‘lgan masofani bosib o‘tadi.

3 – rasm

Burilish burchagining radian o‘lchovidagi ifodasi quyidagiga teng:

• Burilish burchagining radian o‘lchovidagi ifodasi quyidagiga teng:
• Aylanma harakatda chiziqli tezlik υ bilan bir vaqtda burchak tezlik ω (omega) ham qo‘llaniladi. Bunda:
• Aylana bo‘ylab harakatda aylana radiusi burilish burchagining shu burilish uchun ketgan vaqtga nisbati burchak tezlik deyiladi.
• Burchak tezlik vektor kattalik bo‘lib, uning birligi rad/s da ifodalanadi.
• Aylanayotgan jismning barcha nuqtalarida burchak tezlik ω bir xil bo‘ladi.