Ecologiya MurodovSh lot doc

0.2  Ekologiyaning  boshqa  fanlar  bilan  o’zaro 

bog’liqligi

.  Ekologiya  biologik  fan.  U    «organizm  -  muhit» 

tizimida  organizmlarni  belgilovchi  elementlarni    tashkil 

etuvchilardan  biridir.  Shu  bilan  bir  qatorda  bu  ma‘lum  ma‘noda 

muhitga  bog’liq  bo’lgan  «kuchsiz»  elementdir.  Organizmlar 

uchun muhitning «ob - havosi» muhim ahamiyatga ega, biroq o’z 

o’rnida  «tabiatda  noqulay  ob-havoning  o’zi  yo’q».  Shunga 

qaramasdan,  yashash  muhitining  yomonlashishi  muhitga  nisbatan 

befarq  munosabatda  bo’lganda  organizmlarga  salbiy  ta‘sir  etadi. 

Muhit 

yomonlashishni 

qabul 

qilmaydi, 

ularni 

faqat 

organizmlargina  qabul  qiladi.  Shuning  uchun  ham  ekologiya  o’z 

ishi  faoliyati  davomida  zoologiya,  botanika,  mikrobiologiya, 

fiziologiya, genetika, biokimyo, evolyutsion biologiya, geologiya, 

poleontologiya  va  boshqa  fanlarning  ma‘lumotlari  va  uslublariga 

tayangan  holda  ish  ko’radi.    Bu  fanlardan  ekologiya  ko’pgina 

izlanish  uslublarini  va  qisman  asosiy  tushuncha  va  atamalarni 

qabul qilgan. 

 

Boshqa  jihatdan  biz  «muhit»  deb  tushunayotgan  element 

geologiya,  geokimyo,  geofizika,  tabiiy  geografiya,  gidrologiya, 

tuproqshunoslik  va  Yer  to’g’risidagi  boshqa  fanlarning  asosiy 

o’rganish manbaidir. Shunday qilib ekologiyani biologiya  va Yer 

to’g’risidagi    fanlarning  qo’shilishidan  hosil  bo’lgan,  deb  qarash 

mumkin. 

 

Lekin  ekologiya  va  atrof  muhit  himoyasi  vazifalari  ko’p 

hollarda  injenerlik  va  texnologik  usullar  bilan  hal  etiladi 

(chiqindilarni    qayta  ishlash,  kommunal  va  sanoat  oqimlarini 

tozalash,  energiyaning  noan‘anaviy  usullardan  foydalanish  va 

 

Ikkinchi  printsip  -  chetga  chiqish  sharoitlari:  biotop 

me‘yoridan  qanchalik  chetga  chiqsa,  shuncha      biotsenoz 

qashshoqlashib  boradi,    shunga  qaramasdan  ayrim  turlarning  

alohida yashaydigan organizmlarning miqdori birinchi holatdagiga  

nisbatan    ko’p  bo’ladi.  Bu  birinchi  navbatda    ekstremal 

biotoplarga    taalluqli,  masalan,  muhitning    o’ta  ifloslanishi  bilan 

izohlanadi. 

   

Uchinchi  printsip    -  muhitning  bir  tekis  o’zgarishi:  muhit 

sharoitlari  qanchalik  bir  tekis  o’zgarsa  va  shuncha  uzoq  payt 

biotop o’zgarmay qolsa, biotsenoz tobora turlarga boy, vazmin va 

barqaror  bo’ladi.  Bu  evolyutsion  -  dinamik  printsip.  Demak, 

biotopda  qanchalik  tez  o’zgarish  sodir  bo’lsa,  turlarning  bu 

o’zgarishlarga  moslashishi  qiyin  kechadi  va  turlar  tarkiblarining 

qashshoqlashishiga olib keladi. 

 

Nihoyat,  to’rtinchisi  -  jins  tur  namoyondalari  printsipi: 

jinslarning boy turi, odatda biogeotsenozlarda o’zining birdan-bir 

namoyondasi  mavjud  (G.F.Gauze  nazariyasi,  keyingi  bobga 

qarang). 

 

Tabiiy  biogeotsenozlarga  (butun  ekotizim)  kiruvchi 

turlarning  faoliyati,  muhitda  o’zining  mavjudligini  saqlashga 

y

ў

naltiriltirilgan. Turlar muhitni yo’q qilmaydi, vaholanki bu o’z-

o’zini yo’q qilishga olib kelgan bo’lardi. 

 

Uzoq  vaqt  oralig’ida  jamoalarning  ajralganlik  darajasi 

kamayishi  mumkin,  ekotizimda  begona  turlar  tarqaladi.  Natijada 

bitta  biogeotsenoz  asta-sekin  qonuniy  ravishda  boshqasiga 

almashadi.  Buni  insonning  tabiatga  nisbatan  keng  miqyosidagi 

ta‘sirida ham ko’rish mumkin.