Ecologiya MurodovSh lot doc

5.2-rasm. Tabiatda azot aylanishining soddalashgan sxemasi. 

 

 

Ammonikatsiyada  boshqa  moddalar  ham  hosil  bo’lib, 

ularning  ko’pchilligi  yoqimsiz  hidga  (sulfid  kislotasi,  indol, 

markaptan)  ega bo’ladi, shuning uchun oksillarning parchalanishi 

ko’pincha chirish deb ataladi. 

45 

76 

---

www.qmii.uz/e-lib 

 

www.qmii.uz/e-lib 

 

  –  kattasiga    qarab  oziqalarini  hal  qilishni  ifodalaydi.  Turlarning 

evolyutsiyasida  raqobatli  munosabatlar  muhim  ahamiyatga  ega. 

Ikkita  turning  yashash  sharoitlariga  bo’lgan  talablari  qanchalik 

o’xshash bo’lsa, raqobat shunchalik kuchli bo’ladi va ertami  yoki 

kechmi  bitta  tur  ikkinchisini  siqib  chiqaradi  (G.F.Gauzening 

printsip ta‘rifi). 

 

Simbioz  –  bu  o’zaro  manfaatdorlik  bo’lib,  har  xil 

organizmlarning  o’zaro  munosabatlari  emas.  Simbiontlar  faqat 

o’simliklar,  o’simliklar  va  hayvonlar  faqat  hayvonlar  bo’lishi 

mumkin.  Simbiozlar  oziq-ovqat  yoki  trofik  va  himoyalanish  

simbiozlarga  ajratiladi.  Oziq-ovqatga  moslashgan  simbiontlarga 

termitlar  va oddiy qilchalilar misol bo’lib, ular ichakda  yashaydi, 

termitlarning  tsellyulozasini  o’simlik  oziqasidagi 

ў

tlar  buzadi. 

Marjonli  yig’indilar,  chuchuk  suvdagi  o’tlar  bir  hujayrali  suv 

o’tlari jamoasidan tashqil topadi. Biroq bunga o’xshash birikmalar 

bitta  organizmni  boshqa  bir  organizm  hisobiga  oziqlantirish 

maqsadida emas, balki himoya qilish yoki mexaniq tayanch uchun 

hosil bo’ladi. 

 

Mutualizm  –  simbiozga  yaqin  bo’lib,  har  xil  turdagi 

organizmlarning  yashashi  va  o’sishi  uchun  zarur  bo’lgan  o’zaro 

manfaatdorlik  munosabatlaridir.  Masalan:  suv  o’tlari  va 

zamburug’larning  birikmasini  ifodalovchi  lishayniklar  yoki  gulli 

o’simliklar  va  ularni  changlaydigan  hashoratlar.  Bunda  ikkala 

turda o’ziga xos bo’lgan moslashuvlar paydo bo’ladi. 

 

Kommensalizm  -  har  xil  turdagi  hayvonlarning  o’zaro 

munosabati  bo’lib,  bunda    bularning  bittasi  (kommensal) 

manfaatdorlik ko’radi, boshqasi uchun esa bu muhim emas.