|
(итал. соп1гаЪапв.о) —
давлат чегараси-
дан моллар, қимматбаҳо буюмлар ва бошқа нарсаларни
қонунга хилоф (яширинча) усуллар билан ўтказиш, шу-
нингдек, тақиқпанган молларни олиб ўтиш учун ноқону-
ний ҳаракатлар қилиш.
Корхона (фирма)нинг иқтисоднй хавфсизлиги - унинг
ҳаёгий муҳим манфаатларига хавф солувчи ички ва ташқи
таҳдид, тажовузлардан маъмурият ва персонал томони-
дан амалга оширилган ҳуқуқий, ташкилий-иқгисодий, ин-
женерлик-техника характеридаги чора-тадбирлар туфай-
ли вужудга келтирилган ҳимояланганлик ҳолатидир.
Коррупция —
мамлакат иқтисодий ресурсларига, дав-
лат мулкини тақсимлаш жараёнларида унинг бир қисмига
зга бўлиш мақсадида уюшган жиноий гуруҳнинг шахсий бой-
лик орттириш максадлари ва уруғ-аймоқларининг манфа-
атларини давлат манфаатларидан устун қўювчи давлат хиэ-
мати амалдорларини ўз домига илинтириб, улардан фойда-
ланиши ва улар билан бирикиб, қўшилиб кетишидир.
Лицензия (
логп. ЪсепОа
—
эркиилик, хуқук) —
техникавий,
иқгисодий, илмий янтликлар эгасини уларни ишлатиш учун
берадиган рухсати; давлат ёки корхона, ташкилотлар томо-
нидан бирон-бир иқгисодий фаолиятни бажаришга розилик
бериш; ихтироларга, техник янгиликларга, ишлаб чиқариш
тажрибаси, ишлаб чикариш сирлари, тижорат ахборотлари-
дан маълум вақггача фойдалах-иш учун берилади Лицензия
давлат томонидан ташқи савдо, корхона очиш, казилма бой-
ликлардан фойдаланиш учун ҳам берилади.
333
www.ziyouz.com kutubxonasi
Мамлакатнинг чет зллардал олган қараининг меъёри-
да бўлиши - четдан олинган қарзнинг меъёридан ошиб ке-
тишига, молиявий қарамликнинг вужудга келишига йўл
кўймаслик мақсадида кдрздорлик меъёрини назорат қилиш.
Одатда, карз миқцори ЯИМнинг 50%идан ортмаслиги, шу-
нингдек, қарэни экспортдан тушган валюта ҳисобидан қоп-
лаш имкониятининг мавжудлиги шартдир.
Мамлакатнинг (товарнинг) рақобатчилик қобилияти,
рақобатбардошлигини бақолаш - бошқариш м}'аммола-
ри бўйича Европа Форуми халқаро тэшкилоти доимий
равишда мамлакатларнинг рэқрбатчилик қобилиятини (ра-
қобатга бардошлилигини) белгилаш юзасидан кузатиш-
лар олиб боради. Бзшда 34П га яқин кўрсаткичлар ва 100
дан ортиқ бахолардан фойдаланилади. Тақлил маълумот-
лари 10 та омил бўйича гуруҳланади:
1) иқтисодий имконияти, салоҳияти (потенциали) ва
иқтисодий ўсиш суръати тезлиги;
2) саноат ишлаб чиқаришининг самарадорлиги;
3) илмий-техникавий ривожланиш даражаси, илмий-
техника ютуқларини ўзлапггириш суръати;
4) халқаро меҳнат тақсимотида қатнашиш;
5) молиявий пул тизимининг барқарорлиги;
6) иқтисодиётни тартибга солишда давлат таъсири;
7) ишлаб чиқарувчиларнинг ихтисос ва малака даражаси;
8) меҳнат, иқтисодий ресурслар, манбалар билан таъ-
минланганлиги;
9) шсгисодий, молиявий вазиятнинг барқарорлиги;
10) ички сиёсий вазиятнинг барқарорлиги.
Милий давлат чегараларининг мавжудлиги ва дахл-
сизлигини химоя қилишда миллий валюта ва божхона
хизматидан фойдаланиш, Миллий пул бирлиги мамлакат-
даги нгона тўлов воситаси ҳисобланади. Товар ва хизмат-
ларни фақат шу пулга сотиб олиш ва сотиш билан мам-
лакат товарларининг четга тартибсиэ чиқиб кетишига йўл
қўйилмайди. Божхона тўловлари, лицензиялар ҳамда кво-
талар орқали экспорт ва импорт тартибга солинади.
334
www.ziyouz.com kutubxonasi
Миллии мулкнинг карпр тоииши - муайян мамлакат-
нинг моддий ва маънавий бойликлари шу мамлакатдаги
турли мулк соҳиблари эгалигида бўлиши, уларнинг бу
мулкка муетақил эгалик қилиш, улардан фойдаланиш ва
эркин, чет эл тазйиқисиз тасарруф этиш ҳуқуқи таъмин-
ланиши керак; миллий корхоналар ва ташкилотларнинг
мамлакат иқтисодиётидаги салмоғи ундаги чет эл мулки
салмоғидан катта бўлишини таъминлаш.
Миллий манфаатларнинг устуворлиги —
мамлакат
иқтисодиёти миллий манфаатга хизмат қилиши, яратил-
ган даромадлар катта қисмининг мамлакатда қолиши,
унинг катта қисмини чет элга релатриация йўли билан
олиб чиқиб кетилмаслиги, ишлаб чиқариш туэилмаси
миллий доирадаги такрор ишлаб чиқаришнм таъминлай
олиши ҳамда ишлаб чиқариш натижалари мамлакат-
аҳолиси фаровонлигига хизмат қилиши керак.
Наркобизнес - соф наркотик моддалар таркибида шун-
дай моддалар бўлган маҳсулотларни ишлаб чиқариш ва
сотиш орқали даромад топиш.
Оч пуллар, “қайноқ пуллар” - 1) кўйилмаларнинг янада
ишончлироқ бўлиши ҳамда кўпроқ фойда олиш мақсадида
қисқа муддатли асосли чайқов капиталининг мамлакат-
лараро кўчиб
юриши.
Сиёсий, иқтисодий беқарорликлар,
сабаблар, девальвация, ревальвация хавфи, валкггани чек-
лаш оч пуллар кўчишига сабаб бўлади. Бирор мамлакатта
“оч пул”нинг ёпирилиб келиши унинг хўжалик ва молиявий
аҳволини кескинлаштиради хдмда ёмонлаштиради.
Преференциал (имтиёзли) бож тўлови - ривожлана-
ётган мамлакатлардан келтирилган импорт молларига
кўйиладиган бож тўлови. Божхона тарифларига қайд қили-
надиган бож тўловлари қуйидаги уч кўринишда бўлади:
1) Алвалер бож
т у л о в и
- молнинг баҳосига нисбатан фо-
изда белгиланадиган ва ундириб олинадиган бож пули;
2) Спенифик (узига хос! бож
т у л о в и
- молнинг оғирлиги,
ҳажми ёки донасидан маълум бир сумма кўринишида ун-
дириладиган бож пули; 3) Аралаш бож тулови - моллар-
3 3 5
www.ziyouz.com kutubxonasi
дан бир вақтнинг ўзида ҳам адвалер, ҳам специфик бож
тўлови кўринишида уқдириладиган бож тўлови
Протекцмонизм
(фран. ргсЛесИстпгзтпе, лопт. рто1есиа -
х&моя) -
давлатнинг миллий иқгисодиётининг чет эл рақоба-
тидан ички бозорни чет ал товарларининг кириб келишидан
ҳимоя қилишга қаратилган иқгисодий сиёсати. Протекцио-
ниам экспортни рагбатлантириш, импартни чеклаш, импорт
молларидан бож ҳақпарини ошириш ва шунга ўхшаш бошқа
тадбирларда ўз ифодасини топади.
Рақобат, конкуренция - бозор субъектлари иқтисо-
дий манфаатларининг тўқнашишидан иборат бўлиб, улар
ўртасидаги фойда ва кўпроқ нафликка эга бўлиш, ўз мав-
қеини мустаҳкамлаш учун курашни англатади.
Рақобатчилик қобилияти, рақобатбардошлик (кон-
курентоспобность) - товар (мол)нинг бозордаги шунга
ўхшаш товар (мол)ларга нисбатан барча сифат ва иқти-
содий кўрсаткичларини таққословчи тавсифи. Агар то-
вар (мол)нинг иқтисодий кўрсаткичлар бўйича устун-
лиги сезилса, унинг рақобатчилик қобилияти юқори бўла-
ди. Товарнинг рақобатчилик қобилияти уни ишлаб чи-
қарган корхона ва мамлакатнинг нуфузи, обрў-эътибо-
рини билдиради, уларга бозорнинг ишончини оширади.
Бу қобилият қанчалик юқори бўлса, мол шунчалик кўп
ва теэ сотилади, ишлаб чиқарувчи (сотувчи) шунчалик
кўп фойда кўради.
Таркибий ишгмзлик ~ ишлаб чикариш ва ялпи талаб тар
кибидаги ўзгаришлар натижасида вужудга келган ишсизлик
Ташқи сандо баланси - экспорт ва импорт ўртасида
пул шаклида ифодаланган нисбат бўлиб, ташқи савдо
ҳолатини ифодалайди. Савдо баланси икки турга бўлина-
ди: Актив баланс - экспорт-импортдан ортиқ ва мамла-
катга ташқаридан валюта оқиб келиб, молияний аҳвол
фаоллашади; Пассив баланс - экспорт-импортдан устун,
мамлакатдан валюта чиқиб кета бошлайди, молиявий
аҳвол заифлашади, мамлакатнинг четга қарздор бўлиб
қолиш хавфи юзага келади.
3 3 6
www.ziyouz.com kutubxonasi
Do'stlaringiz bilan baham: |
