Ўэбекистон Республикаси п резиденти қузуридаги д авлат ва ж ам ият қурилиш и академияси Ў эбекистон Республикаси Ваэирлар м ахкамаси

И ж тим аий-иқтисодий тақдидлар5
Кўрсаткичлар
Ўзбекистон
учун
х а в ф с и з л и к -
нивг куйи
чегараси
Хавфсизлик
чегарасидан тушиб
кетишнинг ижтимоий-
иқтисодий. сиёсий
оқибатлари
Ахолининг 10% энг
бой ва 10% энг
камбагал гурухлари
даромадлари
Уртасидаги нисбат
10:1 дан ортиқ
эмас
Жамиятда ижтимоий
ва мулкий
табаквлаоишнинг
кучайшпи
Иктисолий фаол
ахолига иисбатан
ишсизлик
10 
% д а н
ортиқ
эмас
Камбагаллик.
ижтимоий химояга
мухтож ахоли
катламларининг
ўсиши ва ижтимпий
эиддиятларнинг
кучайиши
Ўртача кутилаётган
умр куриш даражаси
60 ёшдан кам
эмас
Мамлакат меҳнат
салоҳиятининг
камайиши, миллат
салонатлигининг
ён ов лаш ^ и
Аҳоли саломатлигини барқарор даражада тутиб туриш, 
муносиб турмуш шароитини яратиш, жумладан, ичимлик суви 
билан таъминлаш бўйича кенг камровли давлат дастурлари, 
аёллар ва болаларга ғамхўрлик кўрсатилишига боғлик бўлди 
Шу билан бирга, аҳоли саломатлигида кейинги пайт- 
ларда юз бераётган ва республикамиэ учун нисбатан янги 
бўлган, ҳам тиббий, ҳам ижтимоий-иқтисодий муаммо- 
лар туфайли вужудга келган салбий ўзгаришлар катта 
хавотир уйғотмоқда. Булар жумласига, ааваламбор, сил 
билан касалланганларнинг кўпайиши киради.
Аҳоли саломатлиги ва кутилаётган ўртача умр кўриш 
даражасига салбий таъсир этувчи гиёҳвандлик ва токси- 
комания билан касалланишнинг кўпайиши ҳам ўта хавф- 
ли ижтимоий таҳдид ҳисобланади Гиёҳвандлик ва токси- 6
6
Ўябекистон Республикаси Иктисодиёт вааирлиги маълумотлари 
асосида тузилган.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

комания билан касалланишнинг энг юқори кўрсаткичи Тош- 
кент шаҳри, Хоразм, Самарқанд, Навоий ва Бухоро ви- 
лоятларида қайд этилган. Ушбу касаллик билан боғлиқ ва- 
зият шу қадар мураккабки, унинг оқибатида аҳолининг 
генафонига жиддий хавф тутипади. Шунингдек, уюшган жи- 
ноятчиликнинг кенгайиш хавфи жуда катга бўлади.
Мамлакат ички хавфсизлигига таҳдидлар жумласига 
қуйидагиларни киритиш мумкин:
- аҳоли, шу жумладан, меҳнатга лаёқатли аҳоли, 
меҳнат ресурслари сонининг ўсиш суръатларининг асо- 
сий фондлар яратаётган янги ўринларнинг ўсиш суръат- 
ларига нисбатан орқада қолиши, келгусида ишсизлар да- 
ромад олиш имкониятига эга бўлмаган кишилар сонининг 
ўсишига сшиб келиши мумкин;
- иш ҳақининг аҳоли, шу жумладан, ёлланма ишчи ва 
ишчи хизматчиларнинг оила даромадларидаги улушининг ка- 
майиши, иш ҳақининг рагбатлантирувчанлипшинг пасайиши;
- аҳоли таркибида нафақа ёшидаги кекса кишилар 
улушининг кўпайиши келгусида уларнинг ижтимоий таъ- 
минотн масалаларида муаммолар туғдиради;
- кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари 
фаолиятига тўсқинлик қилувчи омилларнинг кўпайиши;
- солик кжининг оғирлиги тадбиркорлик фаолиятининг 
ривожлашшгига тўсқинлик қилувчи омил ҳисобланади.
Бу омиллар ижтимоий-иқгисодий ривожланиш, тадбир- 
корлик фаолмятига тўсқинлик қилиб, ижгимоий зидциятлар 
ва тахдидларни взгжудга келишига имконият яратади
Солиқ юкининг оғирлиги турли ҳуқуқбузарлгасларнинг 
келиб чиқишига сабаб бўлиши мумкин. Солиққа оид 
ҳуқуқбузарликларш! вужудга келтирувчи сабабларни уч 
гуруҳга ажратиш мумкин:
- қонунчилик нормаларининг такомиллашмаганлиги. 
Бунда тез-тез ўзгариш ва тузатишлар киритилиши;
- солиқ ставкаларининг аҳоли ва корхона даромадлари 
даражаси ҳамда реал ҳолатни ҳисобга опмасдан юқори қилиб 
белгиланганлиги;
- маънавий-аҳлоқий сабаблар. Бу сабаблар солиқ тўлов- 
чи шахслар, ишлаб чиқариш, молиявий корхона ва ташки-
3 0 2
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

лотларнинг маданий хулқ-атвори, хусусий манс}заатларини 
устун кўйиши.
Солиқ тўлашдан бўйин товлаш усуллари қуйидаги- 
лардан иборат:
- солиқ тури қандай бўлишидан қатьи назар даромад- 
ларни, солиқка тортиш объектини яшириш, солиқ ҳажмини 
камайтириш, салиқ имтиёзларидан ноқонуний фойдаланиш;
- жорий солиқларни тўламаслик мақсадида ёки солиқ- 
дан қарз бўла туриб маблағларни солиқ тўлашдан яшириш;
- фойда солиғини камайтириб кўрсатиш, қўшилган 
қиймат солиғини тўлашдан бўйин товлаш, жисмоний 
шахсларнинг даромад солиғи тўлашдан бўйин товлаши.
Солиқ қонунчилиги соҳасидаги камчиликлар сабабли со- 
лиқларниш йиғилишида камайиш содир бўлмоқца. Бу ҳол 
иқгисодиётнинг хуфёна сектори билан ҳам боғлиқ бўлиши 
мумкин. Хуфёна иқтисодиёт билан боғлиқ солиқ тўлашдан 
бўйин товлаш ҳолатлари бухгалтерия ҳисобида даромад- 
ларни ссшиққа торугиш объектларини тўлиқ равишда чиқа- 
риш, айланма маблағларни бир қисмини яширишда ўз ифо- 
дасини топади. Ушбу салбий жараёнлар, қонунбузарлик- 
ларнинг олдини олиш учун солиқ ва фуқдролик жиноят- 
прсцессуал кодекспарини такомиллаштириш лоаим бўлади. 
Шу боисдан, Ўзбекистон Республикаси Президенти солиқ 
сиёсатини янада такомиплаштириш вазифасини белгилаб 
берар экан: “
1113
'нга эришмоғимиз керакки, ҳар бир солиқ 
тўловчи, у ҳам жисмоний, ҳам юридик шахс бўлсин, солиқ 
тўлашдан бўйин товламасдан, даромадларни яширишга 
уринмасдан, аксинча ўз ишлаб чиқаришини ривожланти- 
риш ва даромадини оширишга интилсин”7, деб таъкидлаган.
Мамлакат иқтисодий хавфсизлигига кишилар ўртаси- 
даги ноформал, иқгисодий алоқа ва муносабатлар ҳам таҳ- 
дид солади. Бу таҳдидга сабаб бўлувчи ҳолатларни касса 
иазоратидан ташқаридаги ҳисоб-китоблар, маиший хиз- 
мат кўрсатиш, уй-жойларни ижарага беришда нақд пул- 
ни ноформал муносабат ва алоқаларда кўриш мумкин.
' Каримов И.А. Биэнинт баш мақсадимиэ - жамиятни демократлаштириш 
ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоқ этишдир. — Т : 
Ўзбекистон, 2005. - 89-6.
3 0 3
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Хуфёна иктисодиёт сектсрининг мавжудлиги мамлакат 
шсгисодий хавфсизлигига жиддий тахдид солади. Хуфёна 
иктисодиётнинг энг хавфли фаолият соҳаларига наркобиэ- 
нес киритилади. Наркотик моддалар ишлаб чиқариш учун 
жалб этилаётган меқнат, ер, капитал ва тадбиркорлик 
ҳаракатларининг арзон, улгуржи нархлари ҳам пастдир.
Агар Покистоқда 1 кг героин 1500 АКЦ1 долларига улгур- 
жи
сотилса, Германияда 10000. Англияда 40000, АҚШда 120000 
долларга сотилади Наркобизнес ўзининг ҳаром пулларини қрну- 
ний фаолият соҳаларига киритишга ҳаракат қилади.
Гаровга олинган кишилар ҳамда қурол савдоси хуфё- 
на иқтисодиётнинг яна бир соҳаси ҳисобланади. Хуфёна 
иқтисодиёт иқтисодий қонунбузарликлар, террористик 
жиноятлар билан ҳам қўшилиб кетмоқда.
Хуфёна иқтисодиётга қарши курашиш учун корхона- 
лар хўжалик молиявий фаолияти, жисмоний шахсларнинг 
даромад апиши ва харажатлари тўгрисидаги ҳаққоний ах- 
боротларни тўплаш, таҳлил қилиш асосида иқгисодий-иж- 
тимоий ясараёнларни кенг қамровли назорат қилиш тиэи- 
мини шакллантириш лозим. Бунда давлат бошкд органлар, 
нодавлат ташкилотлар, уюшмалар билан ўзаро боғлиқпикда 
алоқадорлик, ҳамкорликни йўлга қўйиши керак бўлади.