Ўэбекистон Республикаси п резиденти қузуридаги д авлат ва ж ам ият қурилиш и академияси Ў эбекистон Республикаси Ваэирлар м ахкамаси

“Энергетик хав ф си зл и к ” туш унчаси моҳилти
147
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Энергетик хавфсизлик, шунингдек, энергетик ресурс- 
лар ва энергия ишлаб чиқаришнинг барқарор ривожла- 
ниши, улар билан мамлакатни ўзини-ўэи таъминлашга 
қодирлиги ҳамда энергия ишлаб чиқариш ва истеъмол 
қилиш самарадорлигини ифодалайдн (8.2.2-чиэма).
Энергия ишлаб чиқариш ва истъмол қилишнинг барқа- 
рор ривожланиши атроф-муқит ва ривожланиш бўйича 
Бутун жаҳон комиссиясининг тавсиясига биноан ҳозирги 
авлод талабларига (эҳтиёжларига) жавоб берадиган, ле- 
кин бўлғуси авлоднинг эҳтиёжларини қондириш имкони- 
ятларини чекламайдиган ривожланиш деб тавсифланади. 
Аммо энергоресурс заҳиралари чекланган ва маълум муд- 
датда уларнинг айримлари тугаши мумкинлиги сабабли 
ҳам бўлғуси авлодга қайси энергия ресурси турининг қангча 
миқдорда қондирилишини прогноз қилиш кийин. Шу бо- 
исдан ҳар бир авлод энергия ресурслардан оқилона, те- 
жаб-тергаб фойдаланиши, самарали даражада ишлаб чи- 
қариши ва истеъмол қилиши лозим бўлади. Шунингдек, 
бўлғуси авлод учун энергия ресурслари ва энергиянинг 
янгидан-янги манбаларини излаб топишга интилиш за- 
рур бўлади.
8.2.2-чизма
Энер
1
ил ишлаб 
чикариш ва нстеъмол 
килишнинг баркарор 
ривожланиши
Энергоресурслар ва 
энергия билан ўзини 
ўэи таъминлашга 
кодирлик
Энсргия ишлаб 
чикариш ва истсъмол 
килиш
самаралорлиги
Энергетик мустакиллик
148
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Энергия ресурслари ва энергия билан ўзини ўзи таъмин- 
лашга крдир бўлган мамлакат икггисодий ва сиёсий жиҳат- 
дан ўз мустақиллигини таъминлайди ҳамда бошка мамлакат- 
ларга қарам бўлиб қолиш хавфвдан ҳимояланган бўлади.
Энергоресурслари ва энергия ишлаб чиқариш ҳамда 
истеъмол қилиш самарадорлигига эришилса, энергоресурс- 
ларнинг катта қисмини бўлғуси авлодларга қолдириш, мам- 
лакатни узоқ истиқбол даврида қам мустақил, барқарор 
ривожланиши, шу боисдан, унинг миллий, иқгиеодий, энер- 
гетик хавфсиэлигини таъминлашга қрдирлиги кучайтирил- 
ган бўлади. Энергоресурслар ва энергия ишлаб чиқариш 
ҳамда истеъмол қилиш самарадорлигини ошириш учун 
техника ва технологиялар унумдорлиги юқори, кам мате- 
риал сарфланадиган, энергиядан тежаб фойдаланиш, улар- 
ни бошқарувчи ишчи-ходимлар юқори билим, касб маҳо- 
рати ва малака даражасига эга бўлиши лозим.
Ўзбекистон ва Марказий Осиё минтақасида энергетик 
хавфсизликка таҳдидлар маажуд бўлиб, улар қуйидаги- 
лардан иборат:
- ёқилғи энергетика комплекси тармоқларида асосий 
асбоб-ускуналар эскиришининг юқори даражадалиги;
- минтақа мамлакатларида ёқилғи-энергетика соҳаси- 
да энергоресурсларни ишлаб чиқиш (қазиб олиш) марказ- 
лари билан уларни истеъмол қтлувчилар ўртасида ўзаро 
алоқадорликнинг сустлиги;
- иқтисодиётни энерготежамкорлик ривожланиш йўли- 
га ўтказилмаганлиги;
- энергетика тармоқларида инвестиция етишмаслиги 
ва улардан фойдаланиш самарадорлигининг пастлиги;
- ички энергия исгеъмолчиларининг ва энергия ташувчи- 
пари импорт қилувчиларнинг харид крбилиятининг пастлиги;
- энергия ва энергия ресурслари истеъмоли учун ҳақ 
тўламаслик ҳолатларининг кенг миқёсда эканлиги;
- Маркаэий Осиё мамлакатлари ўртасида энергия та- 
шувчи ресурс эгалари билан улардан энергия ишлаб чи- 
қарувчи ҳамда истеъмолчи мамлакатлар ўртасида ўэаро 
мустаҳкам манфаатли келишувнинг йўқлиги.
149
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ушбу энергетик таҳдидлар нуқтаи назаридан Ўзбекис- 
тон ва Марказий Осиё энергетик хавфсизлигининг компо- 
нентлари қуйидагиларда ўз ифодасини топган:
- мамлакат (минтақа) иқтисодиёти ва аҳоли эҳтиёж- 
лари учун зарур ҳажмдаги энергия ресурсларини (та- 
шувчиларни) кафолатли ва иқтисодий жиҳатдан кулай 
шартларда етказиб бериш;
- ёқилғи конларини қидирув ва қазиб чиқариш бўйича 
инвестиция лойиҳалари, янги гидростанциялар қуриш, 
мавжуд қувватларни модернизация қилиш, энергия та- 
шувчи ва энергия ресурсларини ташишнинг янги йўна- 
лишларини белгилаш ҳамда ташкил этиш бўйича бирга- 
ликда ҳамкорлик қилиш;
- ёқилғи ва энергия ресурсларини ички минтақавий ва 
ташқи исте-ьмолчилар учун минтақадаги давлатлар 
ҳуДУДлари орқали тўсиқсиз, дискриминациясиз транзит 
қилишни таъминлаш;
- энергия ташувчи ресурсларни минтақа ичида айрбош- 
лашни самарали ташкил этиш, мамлакат энергия салоҳи- 
ятидан фойдаланишнмнг юқори самарадорлигига эришиш;
- Марказий Осиё мамлакатлари энергия тизимининг 
параллел ва синхрон, яъни ўзаро мувофиқлаштирилган 
ривожланиши ҳамда мамлакат, минтақа даражасида 
ишончли энергия таъминотини таъминлаш;
- энергия ресурслар (ташувчилар) ташқи бозорида 
ўзаро келишплган, мувофиқлаштирилган сиёсатни иш- 
лаб чиқшп ва юритиш;
- ҳар бир мамлакатда ва Марказий Осиё ҳудудида энер- 
гияни тежаш смёсатини амалга ошириш: ҳукуқий меъё- 
рий ҳужжатларни мувофиқлаштириш, ахборот ва таж- 
риба алмашишни йўлга қўйиш.
Ўэбекистонда энергетик хавфсизликни таъминлаш учун 
ички имкониятларни ишга солмб, қуйидагиларни амалга 
ошириш лозим бўлади:
- қўнғир кўмирни очиқ усулда қазиб чиқаришни янада 
ривожлантириш;
- табиий газ қазиб чиқаришни маълум даражада ўсти- 
риш ва барқарорлаштириш;
150
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

- суюк углеводлар қазиб чиқаришнинг эришилган да- 
ражасини ушлаб қолиш;
- кўмирни ер ости газлаштиришни ривожлантириш;
- утлевпдлар хом ашёсини чукур қайта ишлаш жара- 
ёнларини кенгайтириш;
- 
ишла
б чиқарилаётган энергия маҳсулотлари сифа- 
тини жаҳон стандартлари даражасига кўтариш;
- электроэнергия бўйича эришилган балансни сақпаш;
- энергияресурс тежамкорлигига эришиш;
- энергетика соҳасида ўзаро манфаатли, ишончли ҳам- 
корликка эришиш.
Мамлакат иқтисодиёти энергетик хом ашё ресурсла- 
рининг импартига боғлиқ бўлиб қолса, иқтисодий муста- 
қилликка эришиш мушкул муаммога айланади. Ҳар бир 
мамлакат энергетика тармоғининг ривожланишига қараб 
унинг иқгисодий ва техникавий жиҳатдан қай даражада 
тараққий этганлигини аниқлаш мумкин. Мамлакат энер- 
гетика саноатининг ривожланганлиги электр энергияси 
ишлаб чиқаришнинг умумий ҳажми ва мамлакат аҳолиси 
жон бошига истеъмол қилинадиган электр энергиясининг 
миқдори билан белгиланади. Энергетиканинг ривожлашг- 
ши, бир томондан, арзон ва қулай табиий энергетик ре- 
сурсларнинг мавжудлигига, иккинчи томондан, уни ис- 
теъмол қилувчиларнинг электр энергиядан фойдаланиш 
самарадорлигига ҳам боғлиқ