ichki siyosati Tashqi siyosat Turkiya hukum ati m am lakatdagi chet el m ulkla-
rini sotib olish yo‘li bilan ularni davlat mulkiga
aylantirish ham da iqtisodiyotga davlat m ablag‘ini
joylashtirish siyosatini yurita boshladi. Milliy bank tashkil etildi. Iqtisodiyotga
davlat m ablag‘ining joylashtirilishi chet el kapitali harakatini cheklab q o ‘ydi.
H ukum at, ayni paytda, milliy sarm oyalarning xususiy tashabbuslarini ham
keng q o ‘llab quw atlad i. 1923-yilning oktabrida poytaxt Istam bul shahridan
A nqaraga k o ‘chirildi. Din davlatdan ajratildi. V aqf mulki bekor qilindi.
T a ’limga sof dunyoviy tus berildi. Diniy o ‘quv yurtlari yopildi. Dunyoviy
sud joriy etildi. Davlat hududi yangidan viloyatlarga b o ‘lib chiqildi. 1924-
yilning 20-aprelida Respublikaning birinchi Konstitutsiyasi qabul qilindi.
Dunyoviy q o n u n lar joriy etildi. Konstitutsiya va qonunlarda yevropacha
hayot tarziga ruxsat etildi. Arab alifbosi lotin alifbosiga alm ashtirildi. 1928-
yilda K onstitutsiyadan islom davlat dini ekanligi haqidagi qoidalar olib
tash lan d i. Shu ta riq a T urkiy a dunyoviy d avlatga ayland i. 1931-yilda
kam olchilar yangi dastur qabul qildi. Bunda partiya em blem asi 6 qanotli,
ya’ni Turkiya — respublikachi, milliy, xalq, etatist, dunyoviy, inqilobiy
davlat sifatida tasvirlandi.
A ntanta davlatlari uzoq vaqt Turkiya R espublika-
sin i ito a td a tu tis h g a u rin d ila r. F ra n s iy a va
B uyuk B rita n iy a n in g yangi h u k u m a tg a su lto n lik d avrid ag i q a rz la rin i
yuklashga muvaffaq b o ‘lganligi ham shu bilan izohlanadi. 1928-yilda Turkiya
ularga 86,5 m ln lira qarz to ‘laydigan b o ‘ldi. Bu davrdan boshlab Turkiya
tashqi siyosatida buyuk davlatlar bilan yaqinlashish a n ’anasi kuchaydi. X u-
su san , 1 9 2 6 -y ild a Ita liy a b ila n , 1 9 3 0 -y ild a G e rm a n iy a b ila n savdo
shartnom asi im zolandi. AQSH ham tashqi savdoda Turkiyaga katta e ’tibor
bera boshladi. 1932-yilning iyul oyida T urkiya M illatlar Ligasiga qabul
qilindi. Fashistlar G erm aniyasi Turkiyaga katta qiziqish bilan qaray boshladi.
Bu hodisa va Italiyaning Efiopiyaga hujum i Buyuk Britaniyani Turkiyaga
m unosabatini o ‘zgartirishga m ajbur etdi.
1935-yilda ikki to m o n ingliz-italy an nizosi kelib c h iq q an ta q d ird a
Turkiyaning Buyuk B ritaniya bilan ham korlik qilishiga kelishib oldilar.
Buning evaziga ham da Sovet davlatining q o ‘llab-qu w atlashi tufayli Turkiya
Q ora dengiz b o ‘g ‘ozlari (B osfor va D ardanell) ustidan olib boriladigan
xalqaro n azoratning bekor qilinishiga erishdi.
1936-yil iyulida M ontryo shartnom asiga k o ‘ra b o ‘g ‘ozlar nazorati yana
Turkiya ixtiyoriga o ‘tdi. Buyuk Britaniya G erm aniya ta ’sirining kuchayishiga
y o i q o ‘ymaslik uchun Turkiyaga ko ‘p m iqdorda harbiy texnika va qurol-
yarog‘ sota boshladi. Ikkinchi jah o n urushi yillarida Turkiya b etaraf qoldi.
Biroq bu hol uning 1941-yil 18-iyun kuni G erm aniya bilan d o ‘stlik to ‘g‘risida
shartnom a tuzishiga xalal berm adi.
1943-yilning 2-fevralida G erm aniy a arm iyasining Stalingrad o sto n a-
laridagi m ag iu b iy ati Turkiyaning bun d an keyingi siyosatiga ta ’sir k o ‘rsatm ay
106