E. Z. Nuriddinov n izom iy nom LI tdpu «Xorijiy m am lakatlar tarixi»

Jahon  iqtisodiy
 
inqirozining  Lotin
 
Am erikasiga  t a ’siri
J a h o n   iq tiso d iy   in q iro z i  (1 9 2 9 — 1933)  L o tin  
Am erikasi  davlatlari  iqtisodiyotiga  katta  salbiy 
t a ’sir  k o ‘rsatdi.  B unga  bu  d a v la tla r  iq tiso d iy  
taraqqiyoti  chet  el  bozoriga  b o g iiq   b o i i b   qol- 
ganligi,  shuningdek,  xorijiy kapitalga  qaram ligi sabab b o id i.
Inqiroz tufayli  Lotin Amerikasi davlatlari eksporti  keskin darajada pasaydi. 
N atijada  m inglab  zavod  va  fabrikalar,  plantatsiyalar  t o i a   ishlam ay  q o ‘ydi. 
0 ‘z  xaridorini  topa  olm agan  m illionlab  to n n a   kofe,  do n  va  boshqa  qishloq 
xo ‘jalik  m ahsulotlari  yo‘q  qilindi.  Ishsizlar  soni  ko‘paydi.
B ular,  o ‘z  navbatida,  davlatlarning  ichki  siyosiy  barq aro rligin i  izdan 
c h iq a rd i  va  k esk in   siyosiy  o ‘z g a rish la r  y u z  b e rish g a   o lib  k e ld i.  Bu 
o ‘zgarishlar,  bir  to m o n d an ,  b a ’zi  d avlatlard a  hokim iyat  tep asid a  tu rg an  
liberal  isloho tch ilarn i,  ikkinchi  to m o n d an   esa,  b a ’zi  d avlatlarda  h okim iyat 
tepasida  turgan  av to ritar va diktatorlik tartib larin i  qulatganligi  bilan  ajralib 
tu rad i.
M asalan,  1930-yilda  A rgentinada  harbiy t o ‘ntarish  o ik a z ilib ,  islohotchi 
p re z id e n t  1.  lrigoy en  h u k u m ati  ag ‘darilg an   b o i s a ,  B raziliyada  qah va 
oligarxiyasi  tartibi  hokim iyati  quladi.  C hili  va  K ubada  ham   d ik tato rlik  
boshqaruvi  barham   topdi.  Kolum biyada  1930-yilda  konservator  oligarxiya 
tartibi  o in ig a   hokim iyatga  liberal  islohotchilar  keldi.
Bu  faktlar  iqtisodiy  inqirozning  ham   konservator,  ham   d iktator,  ham  
liberal  islohotchilar ob ro ‘sining xalq om m asi k o ‘z o ‘ngida birday to ‘kilishiga 
sabab  b o ig an lig in in g   isbotidir.
Iqtisodiy inqiroz davlatning iqtisodiyotga aralashuviga sabab b o id i.  Davlat 
inqirozdan  chiqish  uchun  iqtisodiyotni  tartibga  sola  boshladi.  D avlatning 
iqtisodiyotga  aralashuvi  va  uni  tartibga  solishi,  birinchi  navbatda,  im port 
m ahsulotlarga  yuqori  boj  to io v la rin i joriy  etishda  yaqqol  ko‘zga  tashlandi. 
Ikkinchidan,  davlat  milliy  ishlab  chiqarishni  rivojlantirish  uch un   m ahalliy 
tadbirkorlarga  imtiyozli  kredit  berish  va  im tiyozli  soliq  tartibini  q o ila sh n i 
jo riy   etdi.  U c h in c h id a n ,  iqtisodiyotda  davlat  sektorini  rivojlantirish  va 
m ustahkam lash  y o iin i  tutdi.
Ayni paytda m am lakatda ichki siyosiy barqarorlikni ta ’m inlash  m aqsadida 
q ato r  ijtim oiy  islohotlar ham   o ik a z ild i.  D avlatning  iqtisodiyotga aralashuvi 
milliy  ishlab  chiqarishning  o ‘sishiga  va  milliy  sarm oyaning  m ustahk am - 
lanishiga  xizm at  qildi.
Y u qorida  ta ’k idlanganidek ,  u ru shgacha  Buyuk 
B ritaniya  Lotin  A m erikasida  yetakchi  m avqeni 
egallar edi.  Birinchi jahon   urushi vaziyatni tu bd an 
o ‘zgartirib,  Y evropa  davlatlarining  Lotin  A m eri- 
kasidagi  faolligini  pasaytirib  yubordi.  B undan  fo y d alan gan   A Q SH   bu 
m in ta q a d a   o ‘z  ek spansiyasini  k u ch a y tird i.  N a tija d a   A Q S H n in g   L o tin  
A m erikasi  davlatlariga joylashtirgan sarm oyasi  1929-yilga kelib  1913-yildagi 
k o isa tk ic h g a   nisbatan  4,5  baravar  ortdi.