E. Z. Nuriddinov n izom iy nom LI tdpu «Xorijiy m am lakatlar tarixi»



Download 12,93 Mb.
Pdf ko'rish
bet281/334
Sana23.01.2022
Hajmi12,93 Mb.
#403727
1   ...   277   278   279   280   281   282   283   284   ...   334
Bog'liq
Jahon tarixi

Tojikiston  Respublikasi
Eng  baland  to g ia rd a  joylashgan,  aholi  turm ush  darajasi  eng  past,  lekin 
tabiiy  resurslarga  boy  respublika  —  T ojikistonda  m ustaqillikka  erishish 
fuqarolik urushi tufayli ancha  m urakkablashdi.  TojiklarTojikiston aholisining 
59 foizini,  o ‘zbeklar — 23 foizni,  m slar —  10 foizni tashkil etishardi.  Shimoliy 
va janubiy  viloyatlar jam oalari,  T o g ii  Badaxshondagi  kam   sonli  aholi  o ra- 
sida  va  sovet  hokim iyati  boshqaruv  organlarini  qam rab  olgan  urug‘-ay - 
m oqchilik  aloqalari  voqealarga  katta  ta ’sir  k o is a td i.
70-yillardan  boshlab  q o ‘shni  Afg‘oniston  va  Erondagi  voqealar  islom 
ta rg ib o ti  faollashuviga  olib  keldi.  O shkoralik  e io n   qilinishi  bilan  ruslash- 
tirishga  va  kom partiyaning  yakka  hokim ligiga  qarshi  chiqishlar  boshlandi. 
1989  ham da  1990-yillarda  D ushanbe  va  boshqa  joylarda  o ‘zbeklar,  m slar 
va  m am lakatga  kirgan  qochoqlarga  nisbatan  noroziliklar b o iib   turdi.  Til va 
m adaniyatning  tiklanishi  ham da  respublikaning  SSSR  tarkibidagi  suvere- 
nitetini  talab  qilgan  m illiy-dem okratik  harakat  «Rastoxez»  —  «Uyg‘onish» 
m ashhu r  b o id i.  1991 -yilda  radikal  dem o k ratlar  tub  o ‘zgarishlarni  talab 
qilgan  D em okratik  partiyani  tuzishdi.  Shu  bilan  bir  qatorda,  m usulm on 
jam o alar  kuchaydi,  m asjidlar  qurildi.  Islom   tiklanish  partiyasi  («Partiyai 
Vahdati  Islom ») sezilarli obro‘ga ega b o id i va islom aqidaparastlari guruhlari 
paydo  b o id i.
Qayta qurish  kom partiya tarkibida  kelishmovchiliklarga olib keldi.  Kutish 
pozitsiyasini  egallagan  partiya  rahbariyati  Oliy  Kengash  to m o n id a n   tojik 
tilin in g   d a v la t  tili,  deb  e i o n   q ilin ish ig a   rozi  b o i d i ,   a m m o   b o sh q a 
o ‘zgarishiarga  to ‘sqinlik  qildi.  1990-yil  fevralida  D ushanbedagi  hukum atga 
qarshi  om m aviy  nam oyishlarga  qurolli  kuchlar  safarbar  qilindi  va  o ‘nlab 
kishilar  h alok  b o id i.
Islo m ch ilar  va  dem okratlarning  raqiblari  m ahalliy  u m g ia r   va  ularning 
qurollangan  dastalari  rahbarlarini birlashtirgan  Xalq  frontini  tashkil  qilishdi. 
U lar tashabbusni  o ‘z  q o ila rig a   olib,  m am iakat  shim oli  —  X o‘ja n d   shahrida 
Oliy  K engash  chaqirishga  erishishdi.  O liy  K engash  raisi  etib  m ahalliy
325


yetakchilardan  biri  —  I.  R ahm onov  saylandi  va  yangi  hukum at  tuzildi.  Bu 
yangi  hukum at  Afg‘onistondagi  uning  dushm anlariga  yaqin  b o lg a n   islom - 
c h ila r n in g   k u c h a y is h id a n   ta sh v ish g a   tu s h g a n   R o ssiya  F e d e ra tsiy a si 
tom onidan qollab-quvvatlandi.  D ushanbeda joylashtirilgan  Rossiyaning 201- 
m o to o ‘qchi  diviziyasi  yordam i  bilan xalq  fronti  otryadlari  1992-yil  dekabrida 
D ushanbeni q o ‘lga oldi va  1993-yil bahorigacha  m am lakatning katta qismini 
o ‘z  nazorati  ostiga  o ‘tkazdi.
Islom   tiklanish  partiyasi  va  dem o k ratlar  to m o n id an   tashkil  qilingan 
Birlashgan  m uxolifat  Afg‘oniston  ham da  E ronda  tayanch  topdi.  U ning 
otryadlari  T ojikistonda  h arak atd a  b o ‘ldi.  B utun  m am lakatni  shafqatsiz 
fuqarolik  urushi  qam rab  oldi.  M uxolifatga  yon  bosgan  afg‘on  m uhojirlari 
ham   bu  urushga  aralashib  turdi.  Jinoiy  guruhlar  tartibsizliklardan  foydala- 
nib,  giyohvand  m oddalarni  yetishtirish  va  yetkazib  berish  bilan  m ashg‘ul 
b o ‘ldi.
M uxolifatning  qarshiligiga  qaram asdan,  1994-yiida  hukum at  o ‘tkazgan 
referendum d a  1.  R ahm onov  tak lif  qilgan  konstitutsiya  m a ’q ullandi.  U 
Prezident  etib  saylandi.  Parlam ent  —  Majlisi  Oliy  saylovlari  ham   o ‘shanda 
boshlanib,  1995-yil  fevraligacha  davom   etdi.  Saylovni  hu ku m at  nazorat 
qilib  bordi  va  Prezidentga  yetarlicha  xayrixoh  b o ‘lgan  hukum at  tuzildi.
I.  Rahmonov  muxolifatni  tor-m or  qilishga  intilar  va  uning  yetakchilari 
bilan  m uzokaralar olib borishga qarshilik qilardi.  0 ‘z pozitsiyalarini kuchaytirib, 
u  ijro  etuvchi  hokimiyatga  egalik  qildi,  davlat  apparatini  shakllantirdi,  xalq 
armiyasi va o ‘z gvardiyasini tuzdi. Tarkibidajiddiy partiyalar bo‘lmagan, am m o 
kelishmovchiliklarga  sabab  b o ‘lgan  Xalq  fronti  tarqatib  yuborildi.
I.  R ahm onov  nafaqal  davlat  sektorini,  balki  xususiy  ishlab  chiqarish 
se k to rin i  ham   q o ‘lla b -q u v v a tla sh ,  a g rar  is lo h o tla r  o ‘tk a z is h ,  xorijiy 
investitsiyalarni  jalb  qilish  va  boshqalarni  ko‘zda  tutgan  iqtisodiyotni  tiklash 
dasturini  taqdim   etdi.  Buni  am aliyotda  qoilab-q u v v atlash   m aqsadida  Xalq- 
dem okratik  partiyasi  tuzilgan  edi.
I.  R ahm onov  hukum ati  m am lakat  oltin  zaxirasining  bir  qism ini  garovga 
q o ‘yib,  Rossiya  Federatsiyasining  m am lakatdagi  eng  yirik  G E S lar,  eng 
zam onaviy  qudratli  alum iniy  zavodi  va  bir  q ato r  iqtisodiy  obyektlarning  bir 
qismiga  egalik  qilish  huquqini  e ’tirof  etdi.  Dushanbedagi  Rossiyaning  201- 
diviziyasi  hokim iyat  barqarorligini  ta in in la b   turdi.  Rossiya  chegarachilari 
m am lakatning janubiy  chegaralarini  qo ‘riqlashm oqda  edi.  Rossiyalik  m uta- 
xassislar  Tojikiston  qurolli  kuchlari  va  chegarachilarini  o ‘qitishdi.
Korrupsiya,  o ‘ziga  erk  bergan  harbiylarning  bedodligi,  eng  asosiysi  — 
xorijdagi  harbiy  bazalarga  tayanib,  to ‘xtam asdan  qarshilik  ko‘rsatayotgan 
muxolifat  siyosiy barqarorlikka  ham ,  iqtisodiy barqarorlikka  ham   erishishga 
yo‘l  q o ‘ymadi.
Bu  hol  I.  R ahm onovni  BM T,  Y EX H T  va  Rossiya  Federatsiyasi  ishtiro- 
kida  1994-yilda  m uzokaralarni  boshlash  va  Birlashgan  m uxolifat  rahbari 
S.  A.  N uri  bilan  urushni  to ‘xtatish  haqidagi  bitim ni  im zolashga  m ajb u re td i. 
Iqtisodiyotni  tiklash  dasturini  am alga  oshirishga  im koniyat  paydo  b o id i.
326


B itim   b ir  n echa  m arta  buzildi.  A m m o   m uxolifatga  A fg‘o n isto n d a n  
yetkazilib  turgan  yordam   susaydi,  u  yerdagi  ittifoqchilarga  toliblar  zarba 
berdi.  Bu  urush  1997-yilgacha  davom   etdi.  U nd a  300  m ing  kishi  halok 
b o ‘ldi  va  100  ming  kishi  nom -nishonsiz  yo ‘qoldi.  M illionga  yaqin  aholi 
q o ‘shni  m am lakatlarga  ko‘chib  o ‘tdi.  K o ‘pgina  qishloqlar,  aholi  istiqom at 
qiladigan  jo y lar  va  korxonalar  xarobaga  aylandi.  M oddiy  zarar  7  m lrd 
dollam i tashkil etdi.  1997-yilda Tojikistonda ishlab chiqarish  hajm i um shd an 
oldingi  ko‘rsatkichning  28  foizini  tashkil  etdi.  N ihoyat,  1997-yilda  m uxoli- 
fat  va  uning  qurolli  kuchlarining  qonuniyligi  tan  olinib,  uning  vakillari 
koalitsion hukum at tarkibiga kiritilgandan  so‘ng siyosiy barqarorlikka erishildi. 
Siyosiy  barqarorlik  sari  q o ‘yilgan  bu  m uhim   qadam   Tojikistonga  xalqaro 
tashkilotlardan  100 m ln dollardan ortiq kredit olishga va boy m am lakatlardan 
investitsiyalarni jalb  qilishga  im kon  berdi.  Bu  tufayli  iqtisodiyotning tiklani- 
shi  va  yangilanishi,  ish  bilan  ta ’m inlanishning  (bandlikning)  kuchayishi  va 
ah o li  ahv o lin in g   q ism an   yaxshilanishi  b o sh lan d i.  1998-yildan  boshlab 
hukum at  X alqaro  Valuta  Fondi  va  Jah o n   banki  hom iyligida  qashshoqlikka 
qarshi  kurash  dasturini  am alga  oshirib  kelm oqda.  M am lakat  eng  yaxshi 
jihozlarni olib kelish va investitsiyalami jalb qilish  m aqsadida paxta,  alum iniy 
va boshqa  qim m atbaho  m ateriallarni  eksport  qiladi.
2000-yil  fevralida  Tojikistonda  barcha  partiyalar  ishtirokida  parlam ent 
saylovlari  b o ‘lib  o ‘tdi.  I.  R ahm onov  saylangan  parlam ent  —  Majlisi  Oliyni 
«M illiy  totuvlik  parlam enti»  deb  atagan  b o ‘lsa-da,  Y EX H T  kuzatuvchilari 
saylovga hukum at aralashganligi  haqida guvohlik berishdi.  M utlaq k o ‘pchilik 
o ‘rin  Xalq  d em okratik  partiyasiga  nasib  etdi.  Ikkinchi  o ‘ringa  S SSR ni 
qayta tiklashga urinayotgan  kom partiya chiqdi.
M urosaga  kelm aydigan  islom  m uxolifati  qurolli  otryadlari  m ag‘lubiyat- 
ga uchram oqda.  Shunga qaram asdan,  Tojikiston va  Rossiya  Federatsiyasining 
ko‘p  rahbarlari fikriga ko‘ra,  Rossiya q o ‘shinlarining olib ketilishi  kutilm agan 
oqibatlarga  olib  kelishi  m um kin  edi.
M am lakat  hud udida  afg‘o n lard an   yordam   olayotgan  va  0 ‘zbekiston 
h a m d a   Q irg ‘izisto n g a  b o stirib   k ira y o tg a n   islo m   a q id a p a ra s tla rin in g , 
giyohvand  m od dalar  savdosi  bilan  shu g‘ullanuvchilarning  baza  va  aloqa 
kom m unikatsiyalari  mavjud.
Tojikiston  hukum ati  Rossiya  Federatsiyasi  bilan  yaqin  ittifoq  tuzishga 
tayanadi,  0 ‘zbekiston,  Q irg‘iziston  va  Q ozog‘iston  bilan  ham korlik  qiladi. 
T ojikiston  —  M D H   a ’zosi,  fuqarolik  um sh id an   keyin  k o ‘p  m am lakatlar 
bilan  ham korlikni  rivojlantirm oqda.  Shanxay  H am korlik  T ashkilotida  ish- 
tirok  etadi.
Xulosa  qilib  aytganda,  M H D   m am lakatlari  tarixan  qisqa  m ud datda  bir 
tuzu m d an   ikkinchi  tuzum ga  o ‘tishda,  b o zo r  iqtisodiyoti  m unosabatlarini 
vujudga  keltirishda  xilm a-xil  qiyinchiliklarni  boshdan  kechirdilar.  U larning 
b a ’zilarida  bu  m uam m o  qism an  hal  b o is a -d a ,  b a ’zilarida  h am o n   davom  
etm oqda.  U shbu  m uam m olar deyarli barchasida bir xil b o iib ,  quyidagilardir:
327


—  ijtim oiy-siyosiy  hayotni  b arq aro rlash tirish ,  m am lak atd a  h uquqiy 
dem okratik  davlat  tuzish;
—  bozor  iqtisodiyotining  uzluksiz  ishlaydigan  chinakam   m exanizm ini 
yaratish;
—  aholini  ish  bilan  ta ’m inlash,  ularning  norm al  yashashi  uchun  sharoit 
yaratish;
—  dunyo  ham jam iyatida  m ustahkam   o ‘rin  egallash;
—  m am lakat  xavfsizligini  ta ’m inlash,  turli  terroristik,  diniy-ekstrem istik 
guruhlardan  xoli  b o ‘lish,  ular  xavfini  b arta raf qilish;
—  ekologiya  tangligi,  yerni  asrash,  toza  suv  m uam m olari  va  boshqalar.

Download 12,93 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   277   278   279   280   281   282   283   284   ...   334




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish