E. Z. Nuriddinov n izom iy nom LI tdpu «Xorijiy m am lakatlar tarixi»

partiyalarning
 
hokim iyat  tepasiga
 
kelishi
Ikkinchi jah o n   urushi  G ‘arbiy  Y evropa  davlatlari 
qatori  M arkaziy  va  Janubiy  Yevropa  davlatlarini 
(P olsha,  V engriya,  R um iniya,  C hexoslovakiya, 
Y ugoslaviya,  B olgariya  va  A ibaniya)  h am   o ‘z 
dom iga tortgan edi.  U larning ayrim larini  (P olsha, 
Chexoslovakiya,  Yugoslaviya va A lbaniya)  G erm aniya va  Italiya  bosib  oldi. 
Bolgariya,  Vengriya va  R um iniya esa fashist daviatlarining ittifoqchisi sifati- 
da  urushda  ishtirok etdilar.  Bu davlatlar siyosiy-tarixiy adabiyotlarda «Sharqiy 
Yevropa  davlatlari»  (sobiq  G D R   ham   shu  qatorga  kirgan)  deb  ham   atalgan. 
U m shdan  keyingi  yillarda  G ‘arbiy  va  Sharqiy  Yevropa  davlatlari  taqdiri 
turlicha  kechdi.  C hunonchi,  G ‘arbiy Yevropa  davlatlari  iqtisodiyotida erkin 
bozor  m unosabatlari  to ‘Ia  qaro r  topdi.  Jam iyat  hayotida  tu b   d em okratik 
tam oyillar mustahkamlandi.  Ilmiy-texnika inqilobi yutuqlari  ishlab chiqarishga 
to ‘Ia  joriy  etildi.  N atijada  G ‘arbiy  Yevropa  davlatlarida  aholining  yuqori 
turm ush  darajasi  ta ’m inlandi.
Sharqiy  Yevropa  davlatlarida  esa jam iyat  hayoti  o ‘zgacha  kechdi.  B un- 
da,  b irin c h id a n ,  bu  davlatlarni  (A lban iyadan  tashq ari)  SSSR   arm iyasi 
fashizm dan  ozod etganligi  hal  qiluvchi  rol  o ‘ynadi.  Bu  omil  Sharqiy Yevropa 
davlatlarida  K om m unistik partiyalarning  hokim iyat  tepasiga  kelishiga  qulay 
im koniyat  yaratdi.  Qolaversa,  urush  kom m unistik  partiyalarning  o b ro ‘sini 
oshirgan  h am   edi.  C h u n o n c h i,  Y ugoslaviya  va  A lbaniya  k o m m u n istik  
partiyalari  antifashist  harakatga  rahbarlik  qildilar,  boshqa  davlatlarda  esa 
kom m u nistlar  bu  harakatda  faol  ishtirok  etgan  edilar.
Ik k in c h id a n ,  «sovuq  urush»  tu fa y li  k e sk in la sh g a n   s o v e t-a m e rik a  
m u n o s a b a tla ri  S S S R n in g   S h arq iy   Y e v ro p a  d a v la tla ri  ich k i  ish larig a 
aralashuviga  qulay  sharoit  yaratdi.  N atijada  1946— 1949-yillar  davom ida 
Sharqiy Yevropa davlatlarida kom m unistlar hokim iyatni to ‘la egallab oldilar.
C h u n o n ch i,  bu  davlatlarda,  SSSR da boMganidek,  ko‘ppartiyaviylik tuga- 
tildi  (V engriya,  R um iniya,  Yugoslaviya  va  A lbaniyada).  G D R ,  Polsha, 
Chexoslovakiya va  Bolgariyada  nom igagina  k o ‘ppartiyaviylik saqlab qolindi. 
M asalan,  G D R d a   5  ta  siyosiy  partiya  mavjud  bo ‘Isa-da,  real  hokim iyat 
kom m unistik  partiya  (G erm aniya  yagona  sotsialistik  partiyasi  —  GYASP) 
q o ‘Iida  edi.  Boshqa  4  siyosiy  partiya  G Y A SP ning  yetakchi,  rah bar  siyosiy 
kuch  ekanligini  tan  olishga  m ajbur  etilgan  edi.
221

---