|
Armaniston Respublikasi
1988-yil fevralidagi qudratli arm an milliy harakatiga O zarbayjondagi
voqealar turtki bo'ldi: T o g ‘li Q orabog1 aholisining 70 foizidan k o ‘prog‘ini
tashkil etgan arm anlarning ozarbayjonlik rahbarlar o ‘zboshim chaligiga qarshi
noroziliklari va arm an larn in g Sum gaitdagi O zarbayjon m illatchi ekstre-
m istlariga qarshi om m aviy chiqishlari bunga m isol b o ‘ladi. A ybdorlarni
jazolash talabi va noroziliklar bilan yuz m inglab o d am lar chiqishdi. A rm a-
niston vatanparvarlari arm an xalqini him oya qilish u chu n «Q orabog1» qo‘m i-
tasini tashkil qildi. Aholi kimyoviy korxonani va seysmik halokati butun
xalqni y o ‘q qilishi m um kin b o ‘lgan A E S ni t o ‘xtatishga erishdi. SSSR
h u k u m a tin in g y er q im irla sh d a n z a ra r k o ‘rgan ah o lig a k atta y o rd am
ko ‘rsatishiga qaram asdan, xalq om m asining katta qism i T og ‘li Q orabog‘ning
A rm anistonga berilishini rad etgan sovet hukum atining q arorid an g‘azabga
kelib, respublika m ustaqilligini tiklashni talab qilib chiqdilar. 1990-yil aprel
oyida Oliy Sovetga saylovlarda A rm aniston um um m illiy harakati g ‘alaba
qozondi. H okim iyat milliy dem okratlar qo ‘liga o ‘tdi. U larn ing yetakchisi
A. T er-P etrosyan Oliy Sovet raisi etib saylandi.
1990-yil avgust oyida Oliy Sovet A rm aniston m ustaqilligi to ‘g‘risida
siyosiy bayonot berdi. M a’m uriy-huquqiy tizim ning yangilanishi va ijtimoiy-
iqtisodiy islohotlarni boshlagan konstitutsiyaviy q o nu n qabul qilindi. 1991-
yil yozida prezidentlik lavozimi joriy etilgandan so‘ng, unga A. T er-Petrosyan
saylandi. S entabr oyida, um um xalq referendum i natijalariga k o ‘ra, Oliy
Sovet A rm aniston Respublikasining SSSR tarkibidan chiqishi haqida bayonot
berdi.
1991-yildagi T og‘li Q orabog1 poytaxti — Stepanakert u chu n b o ‘lib o ‘tgan
sh a fq a ts iz u ru s h la r d a n s o ‘ng a rm a n -q o ra b o g * q o ‘s h in la ri d u s h m a n
q o ‘shinlarini ancha ortga surib, O zarbayjonning katta hududini ishg‘ol qildi.
A m m o O zarbayjon aloqa tarm oqlari va energiya m anbalari oqim ini kesib,
A rm aniston va T o g ii Q orabog‘ni blokada qilib q o ‘ydi.
311
X om ashyo, energiya m anbalari va xorijiy bozorlarning yo‘qligi sababli
A rm aniston sanoati to ‘xtab qoldi va qishloq xo‘jaligi sam aradorligi pasaydi.
1994-yilga kelib uning YAIM 75 foizga qisqardi. Bu paytda yer qim irlash
asoratlari to ‘la b arta raf qilingani yo‘q edi. Tabiiy ofatdan zarar k o ‘rgan va
Ozarbayjondan kelgan yuz minglab qoch oqlar vaqtinchalik yotoq joylarda
yasham oqda edi. Boshqa m ahsulotlar u yoqda tursin, oziq-ovqat va yonilg‘i
ham yetishm as edi. Hayot m anbayini topolm agan 800 ming kishi m uhojir
b o id i. Ulkan insonparvarlik yordam i va boy m am lakatlar kreditlari ham da
diasporaning sahovatli yordam i b o im a g a n d a , m inglab kishilar halok b o ii-
shi turgan gap edi. YEI 1991 — 1996-yillar davom ida A rm anistonga 340
mln dollarlik yordam j o ‘natdi. XVF bir necha yillar davom ida A rm aniston
budjet xarajatining 45 foizini qoplab keldi. Jah o n banki 260 m ln dollarlik
maqsadli kreditlar ajratdi.
H ukum at qiyinchiliklarga qaram asdan, xorijiy yordam tufayli islohotlar
o ik a z d i. Oliy Sovetda respublika tizim i t o ‘g ‘risida b o iib o ‘tgan o ‘tkir
m unozaralardan so ‘ng 1995-yilda referendum orqali yangi konstitutsiya
qabul qilindi.
A rm anistonda milliy valuta — dram (diram ) joriy qilindi va, m am lakat
tashqi qarzlari milliard dollardan oshganiga qaram asdan, uning barqarorligiga
erishildi. S anoat va yerni davlat tasarrufidan chiqarish natijasida 1998-
yilga kelib korxonalarning 70 foizi xususiylashtirildi va xususiy yerlarda 350
m ing x o ‘jalik yuzaga keldi. A sbob-uskunalar eskirganligi, energiya m anba-
lari, xom ashyo, o ‘g ‘it va m ashinalar yetishm asligi sababli ularning un um -
dorligi n ih o y atd a past edi. E lek tr energiya ishlab ch iq arish ni oshirish
m aqsadida h ukum at seysmik jih atd an xavfli b o ig a n AESni qayta ishga
tushirishga m ajbur b o id i. 1994-yildan boshlab ishlab chiqarishning o ‘sishi
boshlandi va u 90-yillarning oxiriga keiib yiiiga 10 foizdan oriiq b o id i.
1996-yildan boshlab qishloq xo‘jaligi jo n lan a boshladi.
1996-yilda prezidentlikka qayta saylangan L. T er-P etrosyanning T o g ii
Q o ra b o g *
m asalasida yon berishga m oyilligidan norozi b o ig a n harbiylar va
m uxolifatchi kuchlar tazyiqi ostida u 1997-yilda iste’foga chiqdi. Keskin
k u ra sh n a tija s id a ilgari T o g i i Q o ra b o g ‘ni, k e y in c h a lik A rm a n is to n
hukum atini boshqargan R. K ocharyan Prezident etib saylandi.
P re z id e n t tu z u m n i b a rq a ro rla s h tiris h va A rm a n isto n n in g x a lq a ro
pozitsiyasini m u stahkam lashga urin m o q d a. T urli m u x o lif g u ru h larn in g
davom etayotgan chiqishlari m am lakat rivojlanishini orqaga surm oqda.
A rm aniston uchun uning M D H va Y E X H T da ishtirok etishi m uhim
aham iyatga ega. R F bilan yaqin ham korlik iqtisodiyotning rivojlanishi va
xavfsizlikning t a ’m inlanishiga yordam beradi. A rm aniston eng ilg‘o r m am -
lakatlar bilan ham da Eron bilan aloqalarni kengaytirm oqda. Turkiya bilan
o ‘zaro aloqalarni norm allashtirishga urinm oqda. Ozarbayjon va Y E X H T
bilan m uzokara yuritib, T o g ii Q orabog1 m anfaatlarini himoya qilish y o ilarin i
izlashga harakat qilm oqda.
312
Do'stlaringiz bilan baham: |
