|
Taraqqiyot
y o ‘llarining
tanlanishi
178
M illiy islohotchilik
D em ografik o ‘zgarish qishloq aholisini shaharga ketishga m ajbur etdi.
N atijada Ikkinchi jahon urushidan keyingi yillardayoq sh ah ar aholisining
soni qishloq aholisining sonidan oshib ketdi.
Ayni paytda siyosiy hayotning m arkazi ham shaharga ko ‘chdi. Lotin
A m erikasi davlatlari oldida endi taraqqiyotning qolgan ikki m uqobil y o ii
tu ra r edi. M intaqa d avlatlarining aksariyati m illiy islo h o tch ilik y o iin i
tan lad i.
M illiy islo h o tch ilik n in g y etak c h i kuchi m illiy
burjuaziya edi. U lar m illatni iqtisodiy va ijtimoiy
taraqqiyot ham da davlat suverenitetini m ustahkam lash y o iid a birlashishga
d a ’vat etdilar. M illiy-islohotchilik harakatlari va partiyalarini tuzdilar.
M illiy-islohotchilik harakati A rgentinada katta quloch yoydi. Bu yerda
u peronizm nomi bilan ataladi. Peronizm keyinchalik A rgentina prezident-
ligiga saylangan general X uan D om ingo P eron n om id an olingan. D. Peron
1943-yilning 4-iyunida o ik a z ilg a n davlat to ‘ntarishi natijasida hokim iyat
tepasiga keldi.
U argentinaliklarni qaram lik, qoloqlikni tugatish va turli ijtimoiy tabaqalar
hamkorligiga asoslangan adolatli jam iyat qurish y o iid a jipslashishga chaqirdi.
Im p eria liz m n i, oligarxiyani ta n q id qildi.
Q a s h s h o q l a r n i
him oya qilish
zaru rlig in i ta ’kidladi. M illio n lab aholi D. P eron tim so lid a o ‘zlarining
him oyachisi va hom iysini k o ‘rdilar. Argentinadagi kuchli kasaba uyushmasi
— « M ehnat um um iy konfederatsiyasi» — uning tayanchi b o id i.
1946-yilda D. Peron m am lakat prezidentligiga o ik azilg an saylovda g‘ala-
ba q o z o n d i. D. P eron c h u q u r ijtim oiy o ‘zg a rish larn i am alga o sh irdi.
C h u n o n c h i, ish haqi oshirildi. U m um iy pensiya ta ’m inoti va haq t o i a -
nadigan t a ’til joriy etildi. Fuqarolarning ijtimoiy huquqlari 1949-yilda qabul
qilingan yangi K onstitutsiyada m ustahkam lab q o ‘yildi. Iqtisodiy siyosatda
chet el kom paniyalariga qarashli m ulklarni sotib olish y o iin i q o ila d i. Tem ir
y o i, aloqa, M arkaziy bank va boshqa m uhim sanoat korxonalari milliy-
lashtirildi.
M am lakat ijtim oiy-iqtisodiy taraqqiyotining 5 yillik rejasi ishlab chiqildi.
M illiy sarm o y a rag ‘b a tla n tirild i. C h e td a n k eltirilad ig an m ah su lo tlarn i
A rgentinaning o ‘zida ishlab chiqarishga ixtisoslashtirilgan sanoat tarm o g in i
yaratish siyosati yuritildi.
Biroq 50-yillam ing o ‘rtalariga kelib vaziyat o ‘zgardi. Eksport tovarlarining
narxi pasayishi davlat d arom adining pasayishiga olib keldi. M am lakatda
iqtisodiy o ‘sish sur’ati ham pasaydi. U ni yuqori darajada saqlab turish uchun
m ablag‘ y o ‘q edi. Valuta zaxirasining katta qismi chet elliklarga qarashli
kom paniyalarni sotib olishga sarflab q o ‘yilgan edi.
Bu hol boshlangan keng m iqyosdagi iqtisodiy va ijtim oiy siyosatni
chuqurlashtirish im koniyatini cheklab q o ‘ydi. N atijada m am lakatda chuqur
n o rozilik kelib chiqdi. B un d an D. P ero n n in g m uxoliflari ustalik bilan
179
foydalandilar. U lar 1955-yilning sentabr oyida davlat to ‘ntarishi uyushtirdilar.
D. P eron m am lakatdan chiqib ketishga m ajbur b o ‘ldi.
M illiy islohotchilik tarafdorlari Braziliyada ham katta o ‘zgarishlarni
am alga oshirdilar. Bu islohotlar prezident Vargas nom i bilan bog‘liqdir.
1945-yilda m am lakatda to ‘g‘ridan to ‘g‘ri va yashirin ovoz berishni nazarda
tutuvchi saylov haqidagi qonun qabul qilindi. Braziliyaning parlam ent de-
m okratiyasiga qaytish dem okratik kuchlarning katta siyosiy yutug‘i edi.
50-yillarda Braziliya agrar davlatdan agrar-industrial davlatga aylandi.
M illiy dem okratik kuchlar m am lakat boyliklariga faqat Braziliyaning o ‘zi
egalik qilishi uchun kurashdilar. 1953-yilning 3-oktabrida Vargas neft sanoati
m asalasida m uhim dekretni im zoladi. U nga ko‘ra, m am lakat neft boyligi
aksiyalarining 51 foiziga davlat, 49 foiziga esa m am lakat xususiy kom pa-
niyalari egalik qiladigan b o ‘ldi.
S hu tariq a c h e t el sarm oyasi neft san o atid an siqib chiqarildi. N eft
konlarini topish, uni qazib olish, qayta ishlash va sotish davlat m onopoliyasi,
deb e i o n qilindi. Bu hodisa milliy islohotchi kuchlarning katta g ‘alabasi
edi.
Vargas hukum ati elektr energiya sanoatini ham m illiylashtirish u chun
kurash olib bordi. Ayni paytda hukum at og‘ir moliyaviy taqchillikka duch
keldi. M am lakat qishloq xo‘jaligida jiddiy inqiroz ro‘y berdi. 3 yil davom
etgan qurg‘oqchilik oqibatida qishloq aholisi turm ush darajasi o g irlash ib
ketdi.
B uning ustiga, barcha d eh q o n c h ilik x o ‘jaIigining 3,4 foizini tashkil
etuvchi latifundiyachilar jam i yer m aydonining 62 foizidan ko‘piga egalik
qilardi. D e h q o n la r yerni b o i i b berishni talab eta b oshladilar. H atto ,
deh q o n lar q o ‘zg‘oloni ham boshlandi. Shunday sharoitda hukum at lati-
fu n d iy ac h ila r yerlarini sotib olish va ularni d eh q o n larg a b o i i b berish
t o ‘g ‘risida q o n u n loyihasini tayyorladi. Biroq bund ay islohotni am alga
oshirish u chun hukum atda m ablag‘ yo ‘q edi.
Ayni paytda hukum at tadbirlari ichki reaksiyani ham g ‘azablantirdi.
H ukum at ikki o ‘t o ra lig id a qolganligidan foydalangan harbiy kuchlar 1954-
yilning 23-avgustida davlat to ‘ntarishi o ik a z d ila r. C horasiz qolgan Vargas
o ‘zini o ‘zi otib o ‘ldirishga m a jb u rb o id i. M eksikada ham m illiy-islohotchilar
hukum ati katta o ‘zgarishlarni am alga oshirdi. S anoatning qator tarm oqlari
m illiylashtirildi. Davlat sektori kengayib bordi. Jam i milliy m ahsulotda sa-
noatning ulushi 29 foizni tashkil etdi. Q ishloq xo‘jaligi ham rivojlandi.
1960-yilda bu soha 1940-yilga nisbatan 3 baravar ko ‘p m ahsulot ishlab
chiqara boshladi.
H ukum at butun choralar bilan m ahalliy sarm oyani ra batlantirib bordi.
M illiy islo h o tc h ilik va fu q a ro larn i ijtim oiy h im oya qilish tad b irlarin i
kafolatlash birga q o ‘shib olib borildi. Ayni paytda agrar islohot ham davom
ettirildi. B ularning oqibatida M eksikada m uqim K onstitutsiyaviy tuzum
180
Do'stlaringiz bilan baham: |
