|
Suriya
115
Mustaqillik davridagi
o g ‘ir kurashlar
lariga to ‘lashi zam r b o ‘lgan tovonning bir qism ini to ‘lashga m ajbur etildi. Bu
esa, o ‘z navbatida, aholi turm ush darajasini yanada yom onlashtirib yubordi.
1918-yilning noyabr oyidayoq Suriya xalqining
m illiy -o z o d lik k u ra s h i b o s h la n d i. F a llo h la r
partizan guruhlarini tuza boshladilar. 1919-yil La-
takiyada ko‘tarilgan q o ‘zg‘olon 3 yil davom etdi. Parij tinchlik konferensi-
yasida Suriyani m ustaqil davlat deb tan olishgach, Suriya Bosh kongressi
qonuniy m udofaa holati e ’lon qildi. 1919-yilning noyabrida joylarda Xalq
milliy kengashi tuzildi. Kengash partizan harakati uchun m ablag1 va qurol
to ‘plash bilan shug‘ullandi. P artizan guruhlariga k o ‘ngillilarni jalb etdi.
M illiy kengash dekabr oyida Suriya hukum atini tuzdi. Biroq m am lakat
am iri Faysalning Fransiya bilan kelishuvchilik siyosati m illiy-ozodlik kura-
shi kuchayishiga to ‘g ‘anoq b o ‘la boshladi.
Faysal 1920-yil boshlarida davlat to ‘ntarishi o ‘tkazdi va parlam ent tarqatib
yuborildi. M art oyida o ‘zini Suriya qiroli deb e ’lon qildi. 1920-yilning
aprel oyida, S an -R em o shartnom asiga ko‘ra, Suriya Fransiyaning m andati
nazoratiga berildi. lyul oyida Fransiya armiyasi D am ashq shahriga kiri-
tildi.
Harbiy vazir Y usuf A zm a boshchiligidagi vatanparvar kuchlar Fransiya
q o ‘shinlariga qarshi tengsiz jang qildilar va katta talafot k o ‘rdilar. Qirol
Faysal esa taslim chilik y o iin i afzal k o ‘rdi. U arm iyani qurolsizlantirdi,
D am ashqni esa Fransiya q o ‘shinlariga jangsiz topshirdi. Fransiya harbiy
m a’m uriyati Faysalga ishonm as edi. Uni Buyuk Britaniya m anfaatlariga
xizm at qiluvchi shaxs, deb hiso b lard i. S h u n in g u c h u n ham F aysalni
Suriyadan chiqarib yubordi.
1925— 1 9 2 7 -y illar S uriya ta rix ig a m illiy -o z o d lik k u ra sh in in g eng
yuksalgan davri b o iib kirdi. C hunki 1925-yilning iyul oyida Jab el-D ru z
viloyatida dehqonlar k o ia rg a n q o ‘zg‘olon boshlandi. Uning ta ’sirida butun
m am lakat m iqyosida p artizan lar harakati kuchaydi. Q o ‘zg‘olonga Xalq
partiyasi (1925-yil fevralida tuzilgan) rahbarlik qildi. 18-oktabrda partizanlar
D am ashq shahrini egalladilar. Fransiya armiyasi D am ashqdan chiqib ketishga
m ajbur b o id i.
B iroq fran su zlar 2 kun d av o m id a sh a h a rn i artilleriy a va h av o d a n
bom bardim on qildilar. O qibatda vatanparvar kuchlar D am ashqni tashlab
chiqishga m ajbur b o id ila r. V aqtdan yutish m aqsadida ayyor fransuz harbiy
m a’m uriyati vatanparvar kuchlar vakillari bilan m uzokara olib boraboshladi.
0 ‘z ahvolini yaxshilab olgach esa, 1926-yilning m ay oyida hujum ga
0
‘tdi.
1927-yilning bahoriga kelib q o ‘zg‘olonni t o i a bostirishga erishdi. Fransuz
m a’m uriyati ayni paytda m ahalliy kuchlarga qism an yon bosish siyosatini
ham q o ila y boshladi.
1928-yilda suriyaliklarga T a ’sis M ajlisini chaqirishga ruxsat berdi. Biroq
T a ’sis M ajlisi fransuz m a ’m uriyati o ‘ylaganchalik m o ‘m in -q ob iI b o iib
chiqm adi. A ksincha, T a ’sis M ajlisi m am lakat konstitutsiyasiga Suriyaning
116
Fransiya m andati nazoratiga b o ‘ysunishi haqidagi m oddani kiritm adi. Bunga
javoban F ransiyaning Suriyadagi Oliy kom issari T a ’sis M ajlisini tarq a tib
yubordi. Suriya parlam entini Konstitutsiyaga bu m oddani q o ‘shishga m ajbur
etdi. Suriya parlam ent respublikasi deb e ’lon qilindi. 1933-yilning noyab-
rida p arlam ent ham tarq atib yuborildi. K onstitutsiya b eko r qilindi.
Fransiyada xalq fronti hukum ati hokim iyat tepasiga kelgach, tashqi siyosat
m asalasida ham b a ’zi o ‘zgarishlar yuz berdi. C huno nch i, yangi h ukum at
harbiy y o ‘l bilan Suriya m asalasini hal etish m um kin em asligini to ‘g ‘ri
baholay oldi. Suriya Konstitutsiyasi tiklandi. V atanparvar kuchlar ittifoqiga
kirgan partiya vakillari hukum ati tuzildi.
Bu h ukum at 1936-yilning sentabrida Fransiya hukum ati bilan shartnom a
tuzishga erishdi. S hartnom ada Suriyaga 3 yil ichida m ustaqillik berilishi
ko‘zda tutilgan edi. Biroq Fransiya parlam enti bu shartnom ani tasdiqlam adi.
A ksincha, ikkinchi jah o n urushi arafasida Suriya parlam enti yana tarqatib
yuborildi. Konstitutsiya yana bekor qilindi. Biroq bu zarbalar m illiy-ozodlik
kurashini t o ‘xtatm adi.
Fransiya 1940-yilda taslim b o ‘lgach, Suriyada ham G erm an iya ta ’siri
kuchaya boshladi. Biroq bu uzoq davom etm adi. 1941-yilning iyul oyida
ingliz-fransuz armiyasi Suriyaga kirdi. M am lakatdan fashist agentlari quvildi.
Ikkinchi ja h o n urushi tufayli qiyin ahvolga tushib qolgan F ransiyaning de
G ol hukum ati Suriyaga m ustaqillik berishga m ajbur b o ‘ldi. 1941 -yilning
27-sentabrida Suriya m ustaqil davlat, deb e ’lon qilindi.
Birinchi jahon urushi yillarida Iroq hududi Buyuk
Iroq
B ritan iy a to m o n id a n ish g ‘ol q ilin d i. Bu hol
urushdan keyin ham davom etdi. M am lakatning
b a r c h a q is m la r id a in g liz m u s ta m la k a m a ’m u riy a ti ta s h k il e tild i.
M ustamlakachilik siyosati mamlakat xo‘jaligini halokat yoqasiga keltirib qo ‘ydi.
Ishchi kuchi yetishmasligi oqibatida ekin m aydonlarining deyarli yarmi
tashlandiq holga kelib qoldi. Bu ishga yaroqli erkak aholining katta qismi
dastlab Turkiya armiyasiga, keyinchalik esa ingliz m ehnat korpuslariga safarbar
etilganligining oqibati edi.
M am lak a td a o ch a rch ilik yuz berdi. T u rli yuqum li k asallik lar keng
tarq ald i. Ingliz m u stam lak ach i m a ’m u rlari k a tta yer eg alarin i o ‘z to m o n -
lariga o g ‘dirishga urindilar. S hu m aqsad da d e h q o n jam o alarig a q arashli
yerlarni h am qabila shayxlari, d iniy va dunyoviy ra h n am o larg a birik tirib
q o ‘yishdi. B iroq bu tad b ir Iro q d a ham m illiy -o z o d lik ku rash in in g o ld in i
o lo lm a d i.
V atanparvar kuchlar, ya’ni milliy burjuaziya, kichik va o ‘rta qabilalar
shayxlari, inglizlam ing o ‘z faoliyatlariga aralashuvidan norozi b o ig a n qabila
y o ib o sh c h ila ri, dehqonlar, savdogarlar, ziyolilar, inglizlarga qarshi b o ‘lgan
yirik yer egalari, ruhoniylar «M ustaqillik posbonlari» deb ataluvchi jam iyat
tuzgandi. U ning rahbari savdogar J a ’far Abu T im m an edi. Jam iyat Iroqqa
t o i a m ustaqillik berishni talab etdi.
117
Do'stlaringiz bilan baham: |
