E nerge t ikas I a. I. Karshibayev

VU 
NU 
H
st2
 
H
st1
 

---

311 
5.20. Rasm. Yuqori sxema (rasm.5.19)dagi suyuqlikni uzatish 
tizimining haraktyeristikasi. 
Statik bosimlarning farqi quyidagi formula orqali topiladi. Bunda 
yuqori va quyi sathga bog‗liq hisoblanadi: 
2
1
ст
ст
ст
H
H
H



Suyuqlik uzatish tizimida quyi sathga nisbatan yuqori sathda EE 
harajatlari kam talab etiladi. 
1
2
cт
ст
H
H
ushbu munosabat o‗rinli bo‗lishi 
kerak. 
Shuning uchun bunday tizimlarda ishlash algoritmlarini ishlatish afzal. 
Bunda rezyervuardagi suyuqlik sathi yuqori sathda stabil ushlab turiladi, 
ammo nasos doimiy ravishda kichik statik bosim bilan ishlaydi. Buning 
uchun nasosga rostlanadigan EYu qo‗llash mumkin. Nasosning aylanish 
chastotasi o‗zgarganda nasosni haraktyeristikasi ham o‗zgaradi. Masalan, 
aylanish chastotasi 2 marta kamayganda, nasos haraktyeristikasi 4 egri 
chizig‗iga mos keladi, kesishish nuqtasi 4 va 2 ishchi V nuqtaga mos 
keladi.
Nasosga rostlanadigan EYu ni ishlatishda EE ni tejashda quyidagi 
formula orqali topiladi: 

---

312 
1
1
1
2
2
2
(
),
1000
cp
cp
p
cp
cp
p
Н ЭД Т
g
W
G H t
G H
t

  
 

1
1
1
2
2
2
(
),
1000
cp
cp
p
cp
cp
p
Н ЭД Т
g
W
G H t
G
H
t

  
 

(5.57) 
Bu yerda, 
1
cp
G
va 
2
cp
G
- siklik ravishda ishlash vaqti 
1
p
t
uchun 
o‗rtacha suqlik uzatilishi va uzatishni rostlash rejimida 
2
p
t
ishlash vaqti 
uchun o‗rtacha suyuqlik uzatish miqdori; 
1
cp
H
va 
2
cp
H
- 
1
p
t
va 
2
p
t
tsiklik 
ishlash rejimidagi o‗rtacha suyuqlik bosimi. 
Suv isrofini va turli xil sarfda oqimni qisqartirish va brataraf etish. 
Suv ta‘minoti tizimlarida suyuqlik chiqishi iste‘molchilarga kam borishiga 
sabab bo‗ladi. Tarmoqdagi suv bosimi qancha katta bo‗lsa, suyuqlik 
chiqishi ham Shuncha katta bo‗ladi. Ushbu otilib chiqishlar va nounumdor 
sarflar, masalan, suv ta‘minoti tizimida suv umumiy suv sarfidan 20-25 % 
ga yetadi. Ko‗rsatilgan suv miqdorini uzatishda EE sarflanishiga to‗g‗ri 
proportsionaldir. 
Chiqayotgan suv sarfini aniqlash uchun taqsimlash tarmog‗ining 
boshlanish va oxirgi nuqtalarida sarf o‗lchagich o‗rnatiladi. Ushbu 
o‗rnatilgan sarf o‗lchagichlarning ko‗rsatkich farqlari otilib chiqish 
suyuqligi hajmi beriladi.
Suv otilib chiqishda EE isrofi quyidagi formula orqali aniqlanadi: 
,
W
w Gt
  
(5.58) 
Bu yerda, 
w
- nasos o‗rnatmasidagi suyuqlik uzatishida haqiqiy 
solishtirma EE sarfi, kVt*s/m
3
, 
G

- otilib chiqib ketgan suyuqlik, m
3
/s; 
t
- o‗rnatmaning ishlash vaqti, s. Taqsimlash tizimidagi otilib chiqishni 
kamaytirish yoki bartaraf etish EE sarfini kamaytirishga olib keladi. Nasos 
o‗rnatmasining suv uzatishni rostlashda tejamkor usullarini ishlatish. 
Nasos o‗rnatmasi va suv ta‘minoti tizimlarini taqsimlash tarmog‗i hamma 
vaqt maksimal suv uzatadi deb hisoblanadi. Nasos o‗rnatmasining dvigatel 
quvvati maksimal suv uzatish hisobidan tanlanadi. Nasosli o‗rnatmaning 
suv uzatilishini rostalash EE harajatlarini kamaytirishga olib keladi. 
Nasosli o‗rnatma suv uzatishini rostlashning quyidagi usullari mavjud: 
-
zadvijka yordamida tso‘moprovod kesim yuzasini o‗zgartirish; 

---

313 
-
nasosli o‗rnatmaning ishlovchi nasos agregatlari sonini o‗zgartirish; 
-
o‗qli nasos o‗rnatmasining ishchi g‗ildiraklarining kurrakni 
burchakka burilishini o‗zgartirish; 
-
nasos o‗rnatmasining ishchi g‗ildiragining diametrini o‗zgartirish. 
Zajvijka yordamida nasos suv uzatishini rostlashda (rasm. 5.18) 
nasosning suv uzatishi kamayishi bilan tarmoqdagi bosim N
nom
dan 
N
1
gacha oshadi va o‗rnatmaning F.I.K. 
ном

dan 
1

gacha kamayadi. 
Elektr dvigatelini EE iste‘moli kamayishi bilan suv uzatish miqdori ham 
kamayadi. Zadvijkaning o‗zidagi EE isrofi (5.55) ifoda orqali aniqlanadi. 
Suv uzatish qancha kamaysa, zadvijkadagi EE isrofi Shuncha ko‗p bo‗ladi. 
Solishtirma EE sarfi kamayishi bilan suv uzatish oshadi. Ushbu metod 
samarasiz bo‗lib, asosan kichik suv uzatish va bosimli nasoslar uchun 
ishlatiladi.