E. M. Colocassides College of Tourism & Hotel Management, Doctor of Science in

Bo’lajak kasb ta’lim o’qituvchisini differentsial yondashuv 
asosida o’qitish tamoyillari 
 
Shoira Safarovna Xoshimova 
Jizzax politexnika instituti 
 
Annotatsiya:
Maqolada talabalarni o’qitishda tabaqalashtirilgan yondashuvni 
amalga oshirishga tizimli tayyorlashning nazariy jihatlari ochib berilgan, bu ta’lim 
muassasalarida tabaqalashtirishni amalga oshirish uchun ishtirok etayotgan 
talabalarning bilim va ko’nikmalarini maqsadli va uzluksiz shakllantirish zarurati 
bilan bog’liq tamoyillar aks etgan. 
Kalit so’zlar: 
tabaqalashtirish, kompetensiya, tizim, jarayon, yondashuv, 
o’qitish, talaba, tamoyil. 
Principles of teaching a future vocational education teacher 
based on a differential approach 
Shoira Safarovna Khoshimova 
Jizzakh Polytechnic Institute 
Abstract:
The article reveals the theoretical principles of systemic preparation 
for the application of a differentiated approach to teaching students, and also reflects 
the principles associated with the need to form a differentiated approach among 
students participating in educational institutions in order to purposefully and 
continuously apply knowledge and skills. 
Keywords:
differentiation, competence, system, profession, approach, process, 
training, students, principle. 
So’ngi yillarda yurtimizda ta’lim tizimini isloh qilish ta’limning maqsadlari va 
vazifalarining mohiyatini, uning mazmunini, ta’lim texnologiyalarini qayta ko’rib 
chiqishni, kasb ta’lim o’qituvchilari faoliyati va ularning metodik tayyorgarligiga 
qo’yiladigan talablarni o’zgartirishni talab qiladi. 
Bo’lajak kasb ta’lim o’qituvchilarining kasbiy tayyorgarligini oshirishga 
qo’yiladigan talablar pedagogik ishning voqiyligiga, nazariy va amaliy xususiyatiga, 
oliy ta’limda bakalavrlarni tayyorlash mezonlariga bog’liqdir. 
Differentsial yondashuv - bo’lajak kasb ta’lim o’qituvchilarini o’qitish 
jarayonining samaradorligini oshirishning muhim sharti, ijodiy, mustaqil va faol 
shaxsni shakllantirish omilidir. 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
December 2021 / Volume 2 Issue 12
www.openscience.uz
646

---

Maqolaning maqsadi.
Bo’lajak kasb ta’lim o’qituvchisini o’qitish jarayonida 
tabaqalashtirilgan yondashuvni amalga oshirishga nazariy tayyorlashning pedagogik 
tizimini metodik jihatdan asoslab berishdir. 
Maqola materialining taqdimoti. Bo’lajak kasb ta’lim o’qituvchisini o’qitishning 
differentsial yondashuvini amalga oshirishga yuqori darajada tayyorlashni ta’minlash 
uchun oliy o’quv yurtlarida o’quv jarayonini tashkil etishning asosiy printsiplarini 
ishlab chiqish kerak. Ushbu ta’lim tamoyillari bo’lajak kasb ta’lim o’qituvchisini 
amaliy o’qitishning asosi bo’lib, o’qitishning differentsial yondashuvini yaratish va 
amalga oshirish jarayonini tartibga soladi. 
Keling, har bir tamoyilning mohiyatini ko’rib chiqaylik. E. Vyazemskiy 
ta’kidlashicha sub’ektivlik tamoyili - uni amalga oshirish uchun tayyorgarlik 
jarayonida umumiy pedagogik bilim va ko’nikmalarni o’zlashtirishni nazarda tutadi, 
bu esa bo’lajak kasb ta’lim o’qituvchisinining professional va shaxsiy o’zini o’zi 
anglashiga olib keladi [1]. 
Kasbiy yo’naltirilgan o’quv faoliyati tamoyili kelajakdagi kasb ta’lim 
o’qituvchisining pedagogik faoliyatini amalga oshirish qobiliyatlarini shakllantirishga 
yordam beradi. 
Ishlab chiqarish tamoyili, o’qitishning tabaqalashtirilgan yondashuvini amalga 
oshirishga tayyorgarlik ko’rish jarayonida bo’lajak kasb ta’lim o’qituvchilari 
individual faol yondashuvni, ta’lim mazmunini qurish, kasb ta’lim darslarini 
rivojlantirish va talabalar bilimlarini aniqlash bilan bog’liq bo’lgan turli xil bilim va 
ko’nikmalarni o’zlashtirishlari talab qilinadi. 
M.Studenikinning fikriga ko’ra o’zgaruvchanlik va moslashuvchanlik tamoyili 
pedagogik ta’lim tizimida fanni o’qitish metodikasining mazmunini aks ettiradi, bu 
professional yo’lni oqilona tanlash imkoniyatlarini kengaytirishga imkon beradi. [6, 
s. 38]. Shu bilan birga, bo’lajak kasb ta’lim o’qituvchisining asosiy 
kompetensiyalarini shakllantirish uning ehtiyojlari va qiziqishlariga muvofiq ravishda 
quriladi. 
Bo’lajak 
kasb 
ta’lim 
o’qituvchilarini 
o’qitishning 
tabaqalashtirilgan 
yondashuvini amalga oshirishga tayyorlash va zamin yaratish uchun biz 
"tabaqalashtirish", "tabaqalashtirilgan o’qitish", "tabaqalashtirilgan yondashuv", 
"o’qituvchining differentsial yondashuvni amalga oshirishga tayyorligi" kabi asosiy 
tushunchalarni ko’rib chiqamiz. 
"Differentsiya" lotin tilidan tilidanolinganbo’lib, "farqlash, ajratish" degan 
ma’nolarni anglatadi [2]. "Differentsiya" didaktik tizim elementlari bir-biridan farq 
qiladigan talabalar guruhlarini yaratish bilan tavsiflanadi. O’quv jarayonini tashkil 
etish usuli talabalarning individual tipologik xususiyatlarini (qobiliyatlari, 
qiziqishlari, moyilliklari, aql-idroklarini) hisobga oladi. Bir hil guruhlarda (dinamik 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
December 2021 / Volume 2 Issue 12
www.openscience.uz
647

---

yoki statik) birlashma mavjud bo’lib, unda didaktik tizim elementlari ajralib turadi - 
maqsad, mazmun, uslublar, shakllar, natijalar. 
I. Osmolovskaya "tabaqalashtirib o’rganish" insonning individual tipologik 
xususiyatlarini (qobiliyatlari, qiziqishlari, moyilligi, ayniqsa intellektual faoliyati) 
hisobga oladigan o’quv jarayonini tashkil etish usuli sifatida ochib beradi [5, b. 16]. 
Differentsial yondashuv - bu o’qituvchining o’quvchilarning turli guruhlariga 
bo’lgan maxsus munosabati, ularning ishini tashkil etish maktab o’quvchilarining 
tipologik xususiyatlariga moslashganligi, murakkabligi, o’qitish usullari hamda 
uslublari bilan ajralib turadi [7, s. 53]. Kasb ta’limi rivojlanishining ushbu bosqichida 
o’qitish metodikasida talabalar bilan ishlashni individuallashtirish bo’yicha hali ham 
to’liq tadqiqotlar va tavsiyalar mavjud emas, ammo ularning bilim qobiliyatlari va 
imkoniyatlarini diagnostikasi uchun umumiy yondashuvlar aniqlangan. 
Differentsiyaning uchta darajasi mavjud: 
1)
ta’lim tizimining tuzilishi bo’yicha (ta’lim tashkiloti, kasb-hunar maktabi, 
texnik maktab, oliy maktab);
2)
o’qitish mazmuni bo’yicha (chuqur, profil);
3)
tashqi va ichki [2, s. 74]. 
O’qitishda tabaqalashtirilgan yondashuvni amalga oshirish o’quvchilarning 
psixologik xususiyatlarini o’rganishni va shu asosda tipologik guruhlarni aniqlashni 
o’z ichiga oladi. Differentsiya dasturiy materialni o’rganish tezligining 
o’zgaruvchanligini, o’quv vazifalarini va o’quv-bilish faoliyati turlarini tanlashni o’z 
ichiga oladi. Ta’limni ichki differentsiyalashning o’ziga xos xususiyati shundaki, u 
nafaqat o’rganishda qiynalayotgan o’quvchilarga, balki iqtidorli bolalarga ham 
qaratilgan. O’qitishning ichki differentsiatsiyasi bilan ko’p darajali o’qitish 
texnologiyalari qo’llaniladi, unga ko’ra har bir o’quvchiga o’quv materialini 
o’zlashtirish uchun zarur vaqt beriladi. 
Kasb ta’limi (EUTT) 3-kursida "Transport vositalari konstruktsiyasi" fanini 
o’rganishda ko’p darajali ta’lim (darajani farqlash) texnologiyasini o’rganishga 
alohida e’tibor qaratilgan. Maqsad har kimni uning imkoniyatlari va qobiliyatlari 
darajasida tarbiyalash, bilim qiziqishlarini rag’batlantirish, ta’lim va kommunikatsiya 
ko’nikmalarini rivojlantirish maqsadida har bir talabani mashg’ulotlarga jalb qilish 
uchun qulaylik va muvaffaqiyat sharoitlarini yaratishdir. Texnologiya bolalarni 
o’zgaruvchan va nisbatan bir hil guruhlarga ajratish orqali darajalarni farqlashni 
ta’minlaydi, ularning har biri dastur materialini asosiy va o’zgaruvchan darajalarda 
o’zlashtiradilar (asosiy daraja Davlat Ta’lim Standartlari tomonidan belgilanadi) [5, 
p. to’qqiz]. 
Ushbu texnologiyaning nazariy asoslanishi pedagogik paradigmaga asoslanadi, 
unga ko’ra o’quvchilarning asosiy qismini o’rganish darajasi bo’yicha farq, 
avvalambor, o’quv materialini o’zlashtirish uchun talab qilinadigan vaqt ichida 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
December 2021 / Volume 2 Issue 12
www.openscience.uz
648

---

kamayadi. Ushbu texnologiya o’qitishga differentsiyalangan yondashuvni joriy etish 
g’oyasini egallagan o’qituvchilarni jalb qiladi, barcha talabalar tomonidan asosiy 
bilimlarni o’zlashtirishning kafolatli natijasi va shu bilan birga har bir talaba o’z 
moyilligi va qobiliyatlarini ro’yobga chiqarish imkoniyatlari mavjud.
Osmolovskayaning 
fikriga 
ko’ra, 
innovatsion 
o’qitishning 
ustuvor 
yo’nalishlaridan biri bu guruh va individual o’qitishdir. Ta’kidlash kerakki, 
o’qituvchining ijodkorligi uning talabalar bilan o’zaro munosabatida, ishonch, 
hurmat, muloqot, qadr-qimmat tuyg’usini rag’batlantirish, o’zi uchun mas’uliyatni 
o’z zimmasiga olish qobiliyati - bu ishlarning guruhiy va individual shakllarining 
asosiy omillari. Talaba o’zining shaxsiy tajribasini ijodiy vazifalarni birgalikda hal 
qilishda rivojlantiradi, bunda uning hayotiy tajribasi va olgan bilimlari maksimal 
darajada jalb qilinadi [5, s. 82]. 
Differentsial yondashuvni amalga 
oshirishda o’qitishning innovatsion 
texnologiyasi muhim o’rin tutadi. Kombinatsiyalangan tizimning mohiyati o’quv 
jarayonini darslarning ketma-ketligi zanjiri shaklida moslashuvchan modellashtirish 
orqali amalga oshiriladigan turli darajadagi tabaqalanish bilan mashg’ulotlarni tashkil 
etishning frontal (kollektiv), guruhli va individual shakllarini uyg’unlashtirishdan 
iborat. Kombinatsiyalangan tizimni qurish mantig’i asosiy nazariy materiallarni 
o’zlashtirish, bilim va ko’nikmalarni takomillashtirish, bilimlarni umumlashtirish va 
tizimlashtirish, nazorat qilish va tuzatishni o’z ichiga oladi. Har bir bosqich ma’lum 
bir dars turiga mos keladi. 
Ta’limning birinchi bosqichida u asosan frontal (kollektiv) shaklda sodir 
bo’ladi; keyingi (2-4 bosqich), individual va guruhli ishlar ustunlik qiladi. 
Ikkinchi bosqichda kombinasiyalashgan tizim o’quv jarayoni muayyan 
auditoriya doirasida amalga oshiriladigan sharoitda o’quv jarayonining barcha 
tarkibiy qismlarini (maqsad, tarkib, texnologiya) chuqur farqlashni ta’minlaydi. 
Differentsiatsiyani 
ta’minlash 
uchun 
uchta 
individual 
o’quv 
dasturi 
yaratilmoqda.(1-rasm) 
Uchala dastur ham bir xil tamoyillarga asoslanadi: murakkablik - darsning 
o’quv, tarbiyaviy va rivojlanish maqsadlarini amalga oshirish uchun birlikni 
ta’minlashga imkon beradigan materiallarni jalb qilish, "c", "b" va "a" dasturlari 
o’rtasidagi uzviylik, farqlash va individuallashtirish. 
Birlashtirilgan tizimning asosiy qoidalaridan biri bu muayyan turdagi darslar 
sonini aniqlashga moslashuvchan yondashuv: ular o’qituvchining fikriga ko’ra 
mavzuni o’rganish uchun zarur bo’lgan darajada amalga oshiriladi. O’qitishda olg’a 
siljish talabalar oldingi bosqichni muvaffaqiyatli tugatgan taqdirdagina amalga 
oshiriladi. Shunday qilib, o’qitishning innovatsion tizimi texnologiyasi 
moslashuvchan va o’qitishning turli shakllari hamda usullaridan foydalanishga imkon 
yaratadi.Kasb 
ta’limi 
o’qituvchisini 
o’qitishning 
metodologik 
asosiga 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
December 2021 / Volume 2 Issue 12
www.openscience.uz
649

---

tabaqalashtirilgan yondashuv ta’limga katta imkoniyatlar ochib beradi. Uning asosiy 
rivojlanishi talabalarni o’qitish uchun talablarni kamaytirish emas, balki har bir 
bolaning individual xususiyatlarini hisobga olishdir. 
1-rasm. 
Ilmiy izlanishlarga asoslanib, biz bo’lajak kasb ta’limi o’qituvchisini o’qitish, 
shaxsiy tayyorgarlik, ilmiy, nazariy va amaliy tayyorgarlikka differentsial 
yondashuvni amalga oshirishga tayyorligini tarkibiy qismlarini ajratamiz. Bo’lajak 
kasb ta’limi o’qituvchisining shaxsiy tayyorgarligi samarali pedagogik faoliyatga 
yo’naltirilgan shaxsning shaxsiy fazilatlari va qobiliyatlarining kombinatsiyasini 
nazarda tutadi. Ilmiy va nazariy - shaxsiy yo’naltirilganlik va o’quv jarayonining 
texnologik jarayoni nuqtai nazaridan tegishli miqdordagi psixologik-pedagogik, 
fundamental, uslubiy bilimlarning mavjudligi, fanni o’qitishda tabaqalashtirilgan 
yondashuvini samarali amalga oshirish uchun tegishli darajada shakllangan kasbiy 
ko’nikmalarning mavjudligi. 
Bo’lajak kasb ta’limi o’qituvchisini o’qitish jarayonida tabaqalashtirilgan 
yondashuvni amalga oshirishga tayyorlash kasbiy faoliyat uchun zarur bo’lgan bilim 
va ko’nikmalarni yo’naltirilgan hamda uzluksiz shakllantirish zarurati bilan 
belgilanadi. Fanlararo nazariy bazani o’rganish, kelajakdagi pedagogik faoliyatning 
o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda, tabaqalashtirilgan ta’limning 
xususiyatlarini ochib beradigan psixologik-pedagogik kurslarni konkretlashni 
ta’minlaydi, ularni o’qitish amaliyotini amalga oshirish uchun zarur shart sifatida 
differentsial yondashuvni amalga oshirishda amaliy tajriba orttirishga imkon beradi.