E. Ismailov, N. Mamatkulov, G’. Xodjayev, Q. Norboev biofizika va radiobiologiya

§ 3.6. Qon tezligini aniqlash
 
Qon aylanish tizimidagi turli tomirlarda qonning oqish tezligini aniqlash 
bo‟yicha turli usullar ishlab chiqilgan. Shulardan biri elektromagnit usuli 
hisoblanadi. Bu asbob elektr zaryadlarining magnit maydonida harakatlanishiga 
asoslangandir. Qon tarkibida ion shaklidagi ko‟plab elektr zaryadlari mavjud. 
Haqiqatdan ham, qon plazmasida 145 mmol/l Na
+ 
ionlari va 125 mmol/l 

C
- 

---

101 
ionlari mavjud. Boshqa ionlar konsentrasiyasi ancha kam bo‟lgani sababli ularni 
e‟tiborga olmasa ham bo‟ladi.
Faraz qilaylik, bir xil zaryadli ma‟lum miqdordagi ionlar 
tezlik bilan 
harakatlanayotgan bo‟lsin. Agarda arteriyani magnit qutblari orasiga 
joylashtirsak ionlarga magnit maydon tomonidan Lorens kuchi ta‟sir qiladi. 
-
N
F
м
+
F
м
-
S
-
N
F
м
+
F
м
-
S
+
B
F
м+
F
эл
+
Е
3.10-rasm. 
Arteriyadagi ionlarning magnit maydonida harakati. 
 
Bunda B - magnit maydon induksiya vektori, E-elektr maydon 
kuchlanganligi 
3.10-rasmda ikkala ion 
tezlik vektori o‟quvchi tomonga, ya‟ni rasm 
tekisligidan tik yuqoriga yo‟nalgan. Bu kuchlar ta‟sirida ionlar arteriyasining 
qarama – qarshi devorlari tomon harakatlanadi. Bu ionlarning qutblanishi 
E
elektr maydonini hosil qiladi. Ikkala holda ham ion tezlik vektori rasm 
tekisligidan o‟quvchiga yo‟nalgan.
Hosil bo‟lgan elektr maydoni arteriyada 
U

potensiallar farqini yuzaga 
keltiradi.
d
U
E

(3.19) 
Bunda, d – arteriya diametri.
Bu elektr maydoni 

el
F
va 

el
F
elektr maydon kuchlarini yuzaga keltiradi.
Arteriya qarama-qarshi devorlarida ionlar konsentrasiyasi

el
F
= 

el
F
shart bajarilguncha oshib boradi. U holda

---

102 

el
F
= 

el
F
:
B
e
d
U
e
eE



Bundan
Bd
U


(3.20) 
Shunday qilib, qon harakat tezligi kuchlanishga proporsionaldir. 
Kuchlanishni esa arteriyaning qarama-qarshi devorlariga elektrodlarni o‟rnatish 
yo‟li bilan aniqlash mumkin. Kuchlanish va B, d ning qiymatlarini bilgan holda 
qon oqish tezligini aniqlash mumkin. Elektromagnit hisoblagich o‟lchashi zarur 
bo‟lgan kuchlanish juda kichikdir. Masalan, diametri 1 sm bo‟lgan arteriyani 
qarasak, unda qon tezligi 30 sm/s ga teng. Agar magnit induksiyasi 10
-4
Tl
bo‟lsa, u holda hosil bo‟ladigan kuchlanish
mkV
m
Tl
s
m
Bd
U
300
/
0001
,
0
/
3
,
0





Bunday kuchlanishni o‟lchash ancha mushkul masala. Bu holda yana bir 
qiyinchilik yuzaga keladi, ya‟ni arteriya devorlarida to‟plangan ionlar atrof 
muhitdagi suyuqlik ionlarining qarama-qarshi ionlarini o‟ziga tortadi. Bu sirt 
potensialini qon harakati tufayli hosil bo‟lgan potensialdan farqlash qiyin. 
Masalan, buni bartaraf qilish uchun magnit maydon yo‟nalishini tez o‟zgartirib 
turish zarur. Tajribalarning ko‟rsatishicha bu chastota 100 Gs atrofida bo‟ladi.