E. Ismailov, N. Mamatkulov, G’. Xodjayev, Q. Norboev biofizika va radiobiologiya

§ 3.5. Qonning fizik xossalari 
 
Hayvonlar organizmida qon muhim fiziologik funksiyani bajaradi. O‟pkada 
qon kislorod bilan boyitiladi, so‟ng to‟qima va organlarga uzatiladi. Hazm qilish 
organlarida u oziq ovqatlardan erigan tarkibiy qismlarni oladi. To‟qimalardan 
qonga bir qancha mahsulot o‟tadi va ular ajratuvchi organlarga boradi (buyrak, 
o‟pka, teriga). Bundan tashqari qon aniq fizik funksiyalarni ham bajaradi, ya‟ni 
yuqori issiqlik o‟tkazuvchanlikka ega holda hosil bo‟lgan issiqlikni organizm 
turli qismlariga yetkazadi. Shu bilan u tananing haroratini doimiy saqlashga 
imkon beradi.
Qonni shaffof bo‟lmagan suspenziya tashkil etadi. U ikki qism – suyuq 
qismi (plazma) va unda harakatlanuvchi qon to‟qimalari (eritrosit, leykosit, 
trombosit va boshqalar)dan iborat. Qonning zichligi (
3
3
10
)
056
,
1
042
,
1
(
m
kg


), 
eritrositlar zichligi 
,
10
09
,
1
3

plazmaniki 
3
3
/
10
)
034
,
1
025
,
1
(
m
kg


. Quyidagi 
jadvalda ba‟zi hayvonlar qonining xarakteristikasi keltirilgin. 
0
Аорта
Артерия
Артериола Каппилярлар
Веналар
20
40
60
80
100
120
Aorta 
Aorta 
Arteriya 
Arteriola 
Kappilyarlar 
Venalar

---

98 
3.2-jadval 
№ Hayvon turi 
Zichligi 
kg/m
3 
Qon 
massasi 
ml/kg 
Gemotokrit% 
1mkl.dagi 
eritrositlar 
soni, mln 
SOE 
normada 
mm/soat 
1 
Ot
1054 
85-100 
39 
6-9 
64 
2 
Qoramol
1055 
65-82 
36 
5-7,5 
0,70 
3 
Cho‟chqa
1048 
65-80 
42 
6-7,5 
8,0 
4 
Junli 
yirtqich
1056 
55-60 
32 
8,5-11 
2,5 
5 
Parranda 
(tovuq) 
1052 
90-120 
37 
35 - 4,9 
4,0 
6 
Baliqlar 
1036 
35-40 
39 
1,5 – 2,5 
4,0 
Qonning tarkibini sentrafuga yordamida aniqlash mumkin. Qonni 
probirkaga solib aylantirsak, u holda har bir zarrachaga markazdan qochma kuch 
ta‟sir qiladi. U holda probirkada joylashgan qondagi eritrositlar probirka tubida, 
plazma esa yuzida, qolgan elementlar o‟rtada qatlamlar hosil qiladi. Qolgan 
elementlar hajmi yig‟indisining qon hajmiga nisbatiga gematokrit deyiladi. 
Gematokrit miqdori 30 – 40 foiz atrofida bo‟ladi. Bundan ko‟rinadiki qon yuqori 
konsentrasiyali suspenziyadan iborat. Sog‟lom hayvonlarda plazma 
yopishqoqligi nisbiy birliklarda 
,
2
,
2
7
,
1


n

to‟liq qon uchun 
к
к
к
ва



0
,
5
5
,
4

