|
E
1
L
F
B
L
c
T
4
A
1
2
3
54
bilan tushuntirishga urinishgan. Foygt modeli elastik element va unga parallel
bo‟lgan qovushqoq dempferdan iborat bo‟lsa, Maksvell modelida bu elementlar
ketma-ket ulangan. Biroq, keyinchalik Foygt va Maksvell modellarining
kombinasiyasidan foydalana boshlashdi.
Xill modeli bo‟yicha tinch holatdagi muskul uchun quyidagi bog‟lanishdan
foydalansa bo‟ladi:
)
(
0
0
E
o
(1.25)
Bunda
0
,
0
E
,
0
lar
ning funksiyalari,
nisbiy deformasiya,
mexanik kuchlanish.
c
1
0
,
Pa
E
5
0
10
~
,
c
5
1
0
Faol muskul uchun qovushqoq element o‟rniga qisqaruvchi element
kiritiladi. (1.22-rasm). Qisqaruvchi element qovushqoqlikka ega va muskul
uyg‟otilganda AB nuqtalar orasida
c
masofaga bog‟liq bo‟lgan
c
F
kuchni hosil
qiladi. Muskul faolligi darajasini
)
(
t
parametr bilan aniqlasa bo‟ladi, uning
fizik ma‟nosi mexanokimyoviy reaksiyada Ca
2+
ionlari konsentrasiyasi bilan
bog‟liqdir. Unda ushbu model uchun
;
2
1
;
)
(
1
1
E
2
2
E
;
o
o
;
oc
oc
c
o
bo‟lganda
o
,
,
o
oc
c
va (1.25) tenglama quyidagi ko‟rinishni oladi:
f
E
]
)
(
)[
(
)
(
(1.26)
*
da (
*
reaksiya kechishi uchun bo‟sag‟a konsentrasiyasi)
o
,
,
o
E
E
,
o
o
f
bo‟ladi va (1.26) tenglama (1.25) bilan bir xil bo‟ladi.
*
va
const
bo‟lsa, muskulning tetanus holatiga mos keladi
)
,
(
C
c
F
F
va (1.26) tenglama quyidagi ko‟rinishni oladi:
~
0
~
0
)
(
)
(
)
(
E
(1.27)
Bunda
,....)
(
/
)
,
(
~
y
E
y
F
c
55
Tajriba natijalariga ko‟ra, faollashtirishning optimal chastotasida
,
5
,
0
c
;
1
c
Pa
E
6
10
~
2
Ca
bo‟sag‟a konsentrasiyasi
l
mol
7
10
.
tenglama yordamida muskul qisqarishlarini to‟la xarakterlash uchun Xill
tenglamasida tezlikni
ning hosilasi deb olish kerak.
Yuqorida ko‟rib o‟tilgan modellarning quyidagi kamchiliklari mavjud: a)
ular bir o‟lchamli; b) muskul qovushqoq elastik jism sifatida qaralganda
qisqarayotgan muskul bilan bunday jism termodinamikasida farq borligi hisobga
olinmagan; s) tenglamalardagi munosabatlar faqat bitta muskul uchun to‟g‟ri.
Xill tenglamasidan faydalanib, muskullar qisqarish paytida bajariladigan
ishni oson topish mumkin.
)
/(
)
(
max
a
F
F
F
t
bF
t
FV
A
(1.28)
Ishning muskul kuchi F ga bog‟liqligi murakkab bo‟lib,
F
F
max
va
F=0
)
(
max
F
F
b
dt
dA
(1.29)
bo‟lganda ish A=0 bo‟ladi va
a
a
a
F
F
2
1
max
bo‟lsa, ish maksimal
qiymatga erishadi. Muskul kuchi vaqtga bog‟liq bo‟lmagan deb olinganda skelet
muskullarining quvvati ularning kuchlanishiga proporsional deb qarash mumkin.
Sut emizuvchilar harakati davomida skelet suyaklariga gravitasiya
kuchlaridan tashqari tezlanish yoki tormozlanish paytida paydo bo‟ladigan
kuchlar ham ta`sir etadi.
XX asrning 70-80 yillarida R.Aleksandr tomonidan o‟tkazilgan
tadqiqotlarda oyoqning suyaklariga maksimal kuchlanishi chopayotgan kenguru-
da, sakrayotgan itda, tez harakatlanayotgan kiyikda, ho‟kizda va filda aniq-
langan. Bu hayvonlar massasi 7 dan 2500 kg gacha bo‟lib, 350 marotaba farq
qilsa ham, maksimal kuchlanishlar kam farq qilgan: 50 dan 150
2
/
m
MN
gacha.
Bivenerli tadqiqotlarida massasi 0,1 kg bo‟lgan burunduk va olmaxon uchun
oyoq suyaklarida maksimal kuchlanish 58 dan 86
2
/
m
МN
gacha bo‟lgani
aniqlangan. Bundan, shunday xulosaga kelamizki, massalari 25000 marta farq
qiladigan hayvonlar uchun suyaklarga to‟g‟ri keladigan mexanik kuchlanish
56
sezilarli darajada farq qilmaydi va suyaklar mustahkamlik chegarasi bilan
taqqoslanarli qiymatlarga egadir. Hayvonlar massasiga bog‟liq bo‟lmagan holda
maksimal kuchlanishda naysimon suyaklarning nisbiy deformasiyasi 0,2-0,3%
dan oshmaydi. (1.2-jadval).
Naysimon suyaklar siqilishda nisbiy deformasiyaning maksimal qiymatlari
1.2-jadval
Hayvonlar
Suyaklar
Harakat turi
Nisbiy
deformasiya
Mustahkamlik
zahirasi
Ot
It
G‟oz
Xo‟roz
Qo‟y
Indyuk
Katta boldir
Yelka
Tirsak
Katta boldir
Bilak
Katta boldir
Sakrab chopish
Sakrab chopish
Uchish
Qanotini qoqish
Sakrab chopish
Yugurish
0,32
0,21
0,28
0,21
0,23
0,235
2,1
3,2
2,4
3,2
3,0
2,9
Hayvonlar hamda odam tayanch-harakat tizimining faoliyatini chuqurroq
o‟rganish suyaklarning, muskullar, bo`g‟in, paylarning xavfsiz ishlash
mexanizmlarini, biomexanik tizimlar mustahkamlik chegarasini aniqlash,
qishloq xo‟jaligi va veterinariya tibbiyotini asosiy masalalarini yechish imkonini
beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
