E. Ismailov, N. Mamatkulov, G’. Xodjayev, Q. Norboev biofizika va radiobiologiya

Tayanch tushunchalar
: Sindirish ko‟rsatkichi refraktometriya, to‟la ichki 
qaytish, endoskoplar, svetovodlar, yorug‟lik oqimi, yoritilganlik, yorug‟lik 
kuchi, ravshanlik. Yorug‟likning yutilishi, kolorametriya, qutblanish, ikkilanib 
sinish, saxarometrlar, fotosintez, zagar.
Fotoeffekt, fotoeffektning qizil 
chegarasi, fotoelement, issiqlik nurlanishi, absolyut qora jism, fotosintez, 
Xulosalar 
 
Bu mavzuda biz yorug‟lik tabiati bilan bog‟liq bo‟lgan ba‟zi bir hodisalar 
bilan tanishdik. Moddalarning sindirish ko‟rsatkichi refraktometriya to‟la ichki 
qaytish hodisalari nafaqat ilmiy balki amaliy ishlarida ham muhim ahamiyatga 
ega. Tola optikasidan hozirgi vaqtda amalda kengm qo‟llanilmoqda. Hayvonlar 
ichki 
organlarini 
tekshirishda 
va 
jarrohlik 
ishlarida 
svetovodlardan 

---

334 
foydalanilmoqda. Fotometriya qonunlari esa kundalik hayot uchun ilmiy va 
amaliy ishlar uchun ham muhimdir.
 
 
Test savollari
 
1. Yorug‟lik kuchi qanday birliklarda o‟lchanadi? 
a)
amper;
b)
kandela;
c)
lyuks;
d)
lyumen.
2. Yoritilganlik qanday asbob yordamida o‟lchanadi? 
a)
voltmetr;
b)
ampermetr;
c)
lyuksmetr;
d)
vattmetr.
3. Qaysi ifoda yoritilganlik qonunini ko‟rsatadi? 
a)
S
Ф
E

b)


Ф
I
c)
t
S
W
I


d)
0
S
I
B

4. Odam va hayvonlar ichki organlarini tekshiruvchi asbobning ish prinsipi
qanday fizik hodisaga asoslangan? 
a)
yorug‟likning to‟la ichki qaytish; 
b)
yorug‟likning sinishi; 
c)
yorug‟likning qaytishi; 
d)
yorug‟likning ikkilanib sinishi. 
5. Qizil nurning to‟lqin uzunligi qancha? 
a)
620 nm; 

---

335 
b)
300 nm; 
c)
450 nm; 
d)
120 nm. 
6. Saxarometr qaysi optik jarayon asosida ishlaydi? 
a)
qaytish;
b)
yutilish;
c)
sinish;
d)
qutblanish.
7. Fotoeffekt uchun Eynshteyn tenglamasini ko‟rsating? 
a)

h
E

b)
2
2


m
A
h


c)
2
mc
E

d)
2
2

m
mgh
E


8. Yorug‟lik ta‟sirida ko‟zda ko‟rish tizimida qanaqangi birlamchi biofizik
jarayon sodir bo‟ladi? 
a)
qaytish;
b)
sinish;
c)
yutilish;
d)
sochilish.
9. Auditoriyada yoritilganlik qancha bo‟lishi kerak? 
a)
150 lk; 
b)
20 lk; 
c)
100 lk; 
d)
50 lk. 
10. Ko‟zda qancha tayoqcha bor? 
a)
7 mln; 
b)
100 ta; 
c)
13 mln ta; 
d)
130 mln ta; 

---

336 
11. Ko‟zda qancha kolbacha bor? 
a)
7 mln ta; 
b)
130 mln ta; 
c)
13 mln ta; 
d)
100 ta; 
12. Ko‟z to‟r pardasidagi tayoqchalar vazifasi nimadan iborat? 
a)
rangli tasvir hosil qilish; 
b)
oq-qora tasvir hosil qilish; 
c)
ravshanlikni oshirish; 
d)
ham rangli ham oq-qora tasvir hosil qilish uchun. 
13. Kandela nimaning o‟lchov birligi? 
a)
ravshanlik; 
b)
yorug‟lik kuchi;
c)
yoritilganlik;
d)
yorug‟lik oqimi. 
14. Spektral analiz nima?
a)
modda spektrini o‟rganish; 
b)
spektr yordamida modda tarkibini aniqlash; 
c)
spektrning turini aniqlash; 
d)
spektr yordamida to‟lqin uzunlikni aniqlash. 
15. Infraqizil nurlar qaysi hayvonlar uchun ov qilishda muhim rol
o‟ynaydi? 
a)
ko‟rshapalaklar;
b)
delfinlar;
c)
ilonlar;
d)
mushuklar.
16. Ko‟zning optik kuchi qancha? 
a)
40 dp; 
b)
20 dp; 
c)
60 dp; 

---

337 
d)
10 dp. 
17. Ko‟zdagi tayoqchalar sezgirligi qancha? 
a)
10
-2
lk; 
b)
10
-4
lk; 
c)
10
-6
lk; 
d)
10
-1
lk. 
18. Fotoeffektning qizil chegarasi nima? 
a)
moddaga tushayotgan qizil nur chastotasi; 
b)
fotoeffekt kuzatiladigan eng kichik chastota; 
c)
eng kichik to‟lqin uzunlik; 
d)
fotoeffekt kuzatiladigan eng katta chastota. 
19. Polyarimetrlar tibbiyot va veterinariyada asosan qanday maqsadlarda
ishlatiladi? 
a)
biologik suyuqliklar tarkibidagi uglevodlarni aniqlashda; 
b)
biologik suyuqliklarda shakar miqdorini aniqlashda; 
c)
qon tarkibini aniqlashda; 
d)
biologik suyuqliklardagi hujayralar sonini aniqlashda. 
20. Refraktometrlar veterinariyada nima maqsadlarda ishlatiladi? 
a)
qonning sindirish ko‟rsatgichini aniqlashda; 
b)
qondagi hujayralar sonini aniqlashda; 
c)
biologik suyuqliklar tarkibini aniqlashda; 
d)
to‟la ichki qaytish hodisasini o‟rganishda.