|
m
Vt
ga tengdir. Oxirgi
vaqtlarda texnikaning rivoji, bu maydonning oshishiga olib keldi.
Hayvonlar bilan o‟tkazilgan tajribalar shuni ko‟rsatadiki, barcha jonivorlar
shu jumladan odamning ham ko‟p organlariga elektromagnit maydon ta‟sir qilar
ekan. Elektromagnit maydon bioobyekt bilan ta‟sirlashganda u asosan
organizmni isitadi. Chastota 10 MGs atrofida bo‟lganda hamma to‟qimalarni
o‟tkazgich deb olish mumkin. UYuCh va O‟YuCh to‟lqinlarda to‟qimalarni
o‟tkazgich deb olib bo‟lmaydi. Elektromagnit maydon to‟qimaga yarim to‟lqin
uzunlikgacha masofaga kirishi mumkin.
To‟qimada ajraladigan issiqlik miqdori to‟qimaning elektr kattaliklariga,
chastotaga, intensivlikka bog‟liqdir. Elektromagnit maydon odamda yurak
faoliyati ish rejimining buzilishi qon bosimi oshishiga, modda almashinuvi
buzilishiga, ko‟rish qobiliyatining pasayishiga, eshitish qobiliyatining
pasayishiga olib kelishi mumkin.
Hayvonlarda emosional holatining o‟zgarishiga, ya‟ni o‟ta agressiv yoki
charchagandek hollarga olib kelishi mumkin. Tirik organizm tabiiy
elektromagnit maydonidan qo‟shimcha ma‟lumotlar olish mumkin. Odam,
qurbaqa, hashoratlardagi xususiy elektromagnit maydonlarni o‟lchashga imkon
bo‟ldi. Masalan, asalari 300 Gs chastotali tok impulsi hosil qiladi va unda 10 sm
masofada uning qiymati 10
V/m ga teng ekan. Tashqi va xususiy eletromagnit
maydonlarning o‟zaro ta‟siri baliqlar to‟planishi, qushlar va hashorotlar
migratsiyasiga ham ta‟sir qiladi.
Elektroterapiya.
Elektromagnit maydondan terapiya va jarrohlik
amaliyotida foydalanishda ularning chastotasi va intensivligi muhim ahamiyatga
egadir. Darsenvalizatsiya
deb chastotasi 200 – 500 kGs, kuchlanishi 20 kV, tok
kuchi 15 – 20 mA bo‟lgan impulsli toklar bilan davolash usuliga aytiladi.
Bu usulni 1892 yilda fransuz fizigi va fiziologi J.A.D.Arsonval taklif
qilgan. Veterinariyada uzunligi 100 mikrosekund vaqt oralig‟ida 0,02 sekund
275
impuls hosil qiladigan Iskra-1 va «Ultraton» apparatlari ishlatiladi. Impuls
generatordan hayvonga maxsus vakuum shisha quvurlar yordamida uzatiladi.
Tok kuchi kichik bo‟lgani sababli darsenvalizasiya vaqtida to‟qimalarning isishi
unchalik sezilarli bo‟lmaydi. Qutblanuvchanlik sababli hujayra membranasida
ancha sezilarli o‟zgarishlar bo‟lishi mumkin.
Bu usulning asosida tok ta‟sirida reflektiv hodisalar yuz berishi yotadi.
Mahalliy darsenvalizatsiya vaqtida – retseptorlarni kichik uchqunlar bilan
uyg‟otiladi. Buning natijasida ichki organlarning unga reaksiyasi kuzatiladi.
Elektrod ta‟siri zonasida arterial kapillyar tomirlar kengayadi va qonning
aylanishi tezlashadi. Mahalliy darsenvalizatsiya yara va lat yegan joylarning
bitishini tezlashtiradi, og‟riqni kamaytiradi. Umumiy darsenvalizasiyada hayvon
yuqori chastotali generatorga ulangan to‟r ichiga joylashtiriladi. Bu to‟r
solenoidga o‟xshash magnit maydon impulslarini hosil qiladi. Hayvon tanasida
impuls toklari yuzaga keladi. Bu usuldan itlardagi o‟lat kasalligidan keyingi
diasez vaqtida, ekzemadan davolashda qo‟llaniladi.
Diatermiya deb to‟qimaning ichki qismlarini endogen issiqlik bilan isitish
usuliga aytiladi. Bu usulda chastotasi 1 – 1,5 MGs, kuchlanishi 200 – 250 V va
tok kuchi 1-3 A bo‟lgan toklar yordamida tananing aniq bir qismi isitiladi.
Diatermiyada biror to‟qima haroratini 2 – 5
0
C gacha isitish mumkin.
Hayvon tanasiga mexanik elektrod o‟rnatiladi va bu elektrod harorati tok
o‟tganda o‟zgarmaydi. Hayvon tanasidagi ajraladigan issiqlik miqdori tok kuchi
kvadratiga to‟g‟ri proporsionaldir. Solishtirma qarshilikka qarab issiqlik qon,
muskullar, jigar, quruq teri, o‟pka, yog‟ to‟qimalari, suyakda ajralib chiqadi.
Ichki organlarga qaraganda terida ko‟proq isiydi. Ana shu diatermiyaning
kamchiliklaridan biri hisoblanadi. Terining ko‟proq isishi, ya‟ni elektrod ostida
tok zichligi ko‟proq bo‟ladi, chunki ichkariga kirgandan so‟ng tok tarmoqlanadi.
Bu tarmoqlanish ham bir jinsli bo‟lmaydi, chunki tananing turli qismlari
solishtirma qarshiligi turlichadir. Eng kam qarshilik qonda bo‟lgani uchun
diatermiyada elektrodlarni qon tomirlariga perpendikulyar joylashtirgan
ma‟quldir. Diatermiyada fiziologik effektning mohiyati shundaki, tana ichki
276
qismlari harorati oshadi va u tashqi manba uzilgandan keyin ham bir necha soat
saqlanib turadi. Diatermiyada qon harakati oshadi va biokimyoviy
reaksiyalarning aktivlashuviga olib keladi. Veterinariyada diatermiyadan nafas
organlarini, nefritlarni, artritlarni, jigar kasalliklarni, jinsiy organlarini va
boshqalarni davolashda qo‟llaniladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
