E. Ismailov, N. Mamatkulov, G’. Xodjayev, Q. Norboev biofizika va radiobiologiya

Ya 
M 
E 

---

241 
Bunda, A,B,a,b –tajribadan topiladigan o‟zgarmas kattaliklar. 
b yoki B - konstanta bo‟sag‟a tokining ko‟p vaqt davomida ta‟sir etuvchi 
minimal kuchini ko‟rsatadi va u reobaza deb yuritiladi. Ikki reobazaga teng tok 
kuchida organizmni ta‟sirlashtirishga ketadigan vaqtga xronaktsiya
 
deyiladi. 
Xronaktsiya kattaligi to‟qimaning qo‟zg‟aluvchanligini ko‟rsatadi va 
hayvonlar patalogik holatini aniqlashga imkon beradi.
7.8-rasm. 
Tovuq uchun doimiy tokning ta’sir etish vaqti. 
Qishloq xo‟jaligida parrandalarga 60 dB dan yuqori shovqin bilan ta‟sir 
etilsa qushlarning xronaktsiyasida o‟zgarish ro‟y beradi, shu bilan birga ularning 
fiziologik holati yomonlashadi va tuxum tug‟uvchanligi pasayadi. Shu sababli 
xronaktsiyani o‟lchash orqali ayrim kasalliklarni aniqlash mumkin. Kuchsiz 
toklar terapevtik ta‟sirga ega, kuchsiz o‟zgarmas toklar bilan davollash usuliga 
galvanizatsiya deyiladi. Bu usuldan XIX asr boshlarida foydalanila 
boshlaganlar. Elektrodlar joylashishi o‟rniga qarab ta‟sir teridan nerv hujayralari 
orqali u yoki bu ichki organga uzatiladi. Natijada tok ta‟sirida almashish va 
funksional xossalarda o‟zgarishlar ro‟y beradi. Teri va ichki organlarning tok 
ta‟siriga javob reaksiyasi tufayli kapillyarlar reflektor tarzda kengayadi, hujayra 
membranalarning o‟tkazuvchanligi o‟zgaradi. 
t, ms 
U, V 
2V 
V 

---

242 
7.9-rasm. 
Elektr maydoni yordamida tirik organizmga dori moddalar 
kiritish. 
Veterinariya klinikasida elektr toki yordamida tirik organizmga dori 
moddalarni kiritish usuli elektrofarez keng qo‟llanilmoqda. Bunda hayvon 
tanasiga kiritilayotgan dorilar ta‟siri o‟zgarmas tok ta‟siri bilan birga bo‟ladi. 
Bunda elektrod bilan teri orasiga dori eritmasiga ho‟llangan mato qo‟yiladi. Tok 
o‟tishi paytida matodagi dori ionlari teri orqali organizmga o‟tadi. Shu vaqtning 
o‟zida teridan matoga hujayralardan K
+
, Na
+
,Cl
-
va boshqa ionlar o‟tadi