E. Ismailov, N. Mamatkulov, G’. Xodjayev, Q. Norboev biofizika va radiobiologiya

Tayanch tushunchalar: 
rentgenastruktur analiz, rentgenadiagnostika, 
flyurografiya , rentgonografiya, rentgenotomografiya, lyuminissent analiz,
siljish qonuni lazeroterapiya.elektron qobiqlar, atomning nurlanishi, Bor 
pastulatlari, lyuminasiya, siljish qonuni, rentgen nurlari, lazer , spektral seriyalar 

---

365 
Xulosalar
Atom tuzilishi haqidagi ta‟limot kelajak tabiiy fanlarining rivojlanishi 
uchun muhim ahamiyatga ega edi. Rezerford tajribalari va Bor pastulatlari 
kvant fizikasining rivoji uchun katta turtki bo‟ldi . Hozirgi davrda issiqlik 
nurlanishdan tortib rentgen nurlarigacha barcha nurlanishlar shu qonuniyatlar 
yordamida tushuntiriladi. Ayniqsa rentgen nurlarining ochilishi fizika va
boshqa fanlarning kelajagini belgilaydi desak xato qilmaymiz.
 
Hozirgi davrda ko‟plab kasalliklarning paydo bo‟lishi va ularni 
diagnostika qilish va davolash oddiy usullar bilan bajarish qiyin, shu sababli 
tibbiyot va veterinariya xodimlari uchun bu nurlanishlardan amalda
foydalanish muvaffaqiyatli amalga oshirilmoqda. Lazerlarning ishlatilish 
sohasiga e‟tibor bersak, u shunchalik keng va samarali ularning qaysi sohada 
ishlatilayotganini emas, balki ishlatilmagan sohalarni sanash osonroqdir. 
Test savollari 
1. Rentgen nurlari nima? 
a)
to‟lqin uzunligi 400 nm dan 760 nm gacha bo‟lgan elektromagnit
to‟lqinlar; 
b)
elektronlar oqimi; 
c)
to‟lqin uzunligi 80 nm dan 10
-6
nm gacha bo‟lgan elektromagnit
to‟lqinlar; 
d)
chastotasi 20 kGs dan yuqori elektromagnit to‟lqinlar. 
2. Rentgenografiya qaysi fizik jarayonga asoslangan? 
a)
odam va hayvon organizmidagi yutilish hodisasiga; 
b)
odam organizmidagi yutilish hodisasiga; 
c)
hayvon organizmidagi yutilish hodisasiga; 
d)
odam va hayvon organizmidan o‟tayotgan rentgen nurlari ta‟sirida
ekranda hosil bo‟ladigan lyuminessensiya hodisasiga. 
3. Rentgen nurlari tibbiyot va veterinariyada qanday maqsadlarda ishla-

---

366 
tiladi? 
a)
odam va hayvonlar organizmini kuzatishda; 
b)
odam va hayvonlar organizmini davolashda; 
c)
tirik organizmni tashxis qilishda; 
d)
barcha javoblar to‟g‟ri. 
4. Rentgen nurlarining qanday turlari mavjud? 
a)
xarakteristik, qattiq;
b)
xarakteristik, oq; 
c)
oq va yumshoq; 
d)
qattiq.
5. Rentgen nurlari ta‟sirida tirik organizmda sodir bo‟ladigan o‟zgarishlarni 
qanday bosqichlarga bo‟lish mumkin? 
a)
uch bosqichga: 1) molekulalarda o‟zgarish sodir bo‟ladi; 2) hujayra ; 3) 
butun organizmda mikroskopik o‟zgarishlar; 
b)
ikki bosqichga: 1) hujayra ; 2) butun organizmda mikroskopik 
o‟zgarishlar; 
c)
bir bosqichga: 1) hujayra; 
d)
to‟rt bosqichga: 1) molekulalarda o‟zgarish sodir bo‟ladi; 2) hujayra ; 
3) butun organizmda mikroskopik o‟zgarishlar. 4) organizm halokati. 
6. Lazer nima? 
a)
rentgen nurlari hosil qilish; 
b)
yorug‟lik nurlarining o‟zaro qo‟shilishi natijasida kuchayishi; 
c)
yorug‟likni majburiy nurlantirish bilan kuchaytirish; 
d)
ikki nurning qo‟shilishi. 
7. Tibbiyot va veterinariyada lazerlar qanday maqsadlarda ishlatiladi? 
a)
jarroxlikda;
b)
oftolmologiyada;
c)
o‟simtalarni kuydirishda; 
d)
barchasi to‟g‟ri. 
8. Necha xil lyuminessensiya turi mavjud? 

---

367 
a)
fluoressensiya, elektrolyuminessensiya; 
b)
fosforessensiya, fluoressensiya; 
c)
fotolyuminessensiya, ximolyuminessensiya; 
d)
katodolyuminessensiya, rentgenlyuminessensiya. 
9. Yakkalangan atom qanaqa spektr chiqaradi? 
a)
yo‟l-yo‟l; 
b)
tutash;
c)
chiziqli;
d)
chiqarmaydi.
10. Lazer ixtirochisi kim? 
a)
N.G.Basov;
b)
A.M.Proxorov;
c)
Ch.Tauns;
d)
Barchasi.
11. Suyak va suvning rentgen nurlarini yutish koeffisiyenti qanchaga farq 
qiladi? 
a)
38; 
b)
48; 
c)
58; 
d)
68. 
12. Rentgen tomografiya nima? 
a)
rentgen nuri yordamida aniq organni tekshirish; 
b)
rentgen nuri yordamida to‟liq organizmni tekshirish; 
c)
rentgen nurlarining yutilishi; 
d)
rentgen nurlarining qaytishi. 
13. Pauli prinsipi nima? 
a)
bitta qatlamda kvant soni bir xil bo‟lgan ikkita elektron bo‟lishi 
mumkin emas; 
b)
bitta elektron qatlamda to‟rtala kvant soni bir xil bo‟lgan ikkita elektron 
bo‟lishi mumkin; 

---

368 
c)
har bir elektron qatlamda istalgan elektron bo‟lishi mumkin; 
d)
bitta elektron qatlamda uchtadan ortiq elektron bo‟lishi mumkin emas. 
14. Rezerford atomning planetar modelini qachon e‟lon qilgan? 
a)
1900; 
b)
1905; 
c)
1911; 
d)
1913. 
15. Rentgenostruktur analiz nima? 
a)
rentgen nurlar yordamida modda tarkibini aniqlash; 
b)
rentgen nurlari yordamida moddaga ta‟sir ko‟rsatishi; 
c)
rentgen nuri yordamida o‟simtalarni kuydirish; 
d)
rentgen nuri yordamida moddada tirqish hosil qilish. 
16. Quyidagi ifodalardan qay biri Balmer formulasi? 
a)
qatlamda 





b)








2
2
1
1
n
m
R

c)
T
1


d)
h
E

