E. I. Musaboyev, A. Q. Bayjanov Yuqumli kasalliklar epidemiologiya va parazitologiya Tibbiyot kollejlari uchun o ‘quv qo ‘llanma «O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi»

Shistosomoz — tropik hamda subtropik mamlakatlar gelmintozi bo‘lib, shistosomalar siydik pufagi va to‘g‘ri ichakning mayda venalarida parazitlik qiladi. Klinik jihatdan surunkali kasallik shaklida o‘tadi. Bunda asosan siydik-tanosil sistemasi, ichak, jigar, taloq va ba’zan nerv sistemasi zararlanadi.

Etiologiyasi. Shistosomoz qo‘zg‘atuvchisi — shistosomalar hisoblanadi. Odamda shistosomalarning uchta turi uchraydi: Schis­tosoma haematobium (tanosil sistemasi shistosomozi qo‘zg‘a- tuvchisi), Shistosoma mansoni (ichak shistosomozi qo‘zg‘atuv- chisi), Shistosoma japonicum (Yapon shistosomozi qo‘zg‘atuvchisi). Shistosomalar o‘lchami 4—20 mm ga teng. Ularning barchasi ayrim jinsli trematodalardir. Tuxumlari yumaloq va oval shakllarda ko‘ri- nadi. Shistosomalar odam organizmida 40 yilgacha yashaydi.

Epidemiologiyasi. Infeksiya manbai bemor odam hisoblanadi. Molluskalarning har xil turlari oraliq xo‘jayinlari bo‘lib xizmat qiladi. Shistosomalarning suvga tushgan tuxumlaridan lichinkalar chiqadi, ular suvda molluskalar organizmiga kirgunga qadar suzib yuradi. Molluskalar organizmida serkariy, ya’ni dumli lichinka bosqichigacha rivojlanadi. Serkariylar molluskalardan ajralib chiqqan suvda 5—12 sutkagacha saqlanishi mumkin. Cho‘milganda serkariylar teri orqali odam organizmiga kiradi.

Patogenezi. Serkariylar teri va shilliq pardalar orqali juda tez kiradi. Ular limfa va qon oqimi bilan yurakning o‘ng qorinchasi va o‘pkaga boradi. Lichinkalar o‘pkadan katta qon aylanish doirasi orqali jigar venalariga kiradi. Shistosomalar yetilgandan keyin siydik pufagi va ichak venalariga o‘tadi. Bu yerda urg‘ochilari tuxum qo‘yadi, ular tomir devori va shilliq pardalar orqali ichak yoki siydik pufagi bo‘shlig‘iga o‘tib, tashqi muhitga ajraladi. Shistosomoz patogenezida parazitlar va ularning tuxumlaridan yetkaziladigan mexanik jarohat- lar hamda almashinuv mahsulotlari intoksikatsiyasi katta rol o‘ynaydi. Bunga ikkilamchi bakterial infeksiyaning qo‘shilishi ham katta ahamiyatga ega. Shistosomalar tuxumi turli xil a’zolar — o‘pka, yurak, miya, jigar, taloq, bachadon va boshqalarga tushib, u yerda yallig‘lanish o‘choqlari — psevdoabssesslar rivojlanishiga olib keladi.

Klinikasi. Yashirin davr ko‘pincha 4—6 hafta davom etadi.