E. Egamberdiev

nisbiy samaradorlik
usuli deyiladi. 
Nisbiy samaradorlik variantlardan birontasining afzalligini, foydaliligini texnik 
iqtisodiy jihatdan asoslash uchun hisoblab chiqariladi. Bunda natija sifatida mahsulot 
tannarining kamayishi o’rganiladi. Yangi texnika yoki yuqorida ko’rsatilgan boshqa 
tadbirlar uchun sarflanadigan kapital mablag’lari (sarmoyalar) samaradorligini 
ta’minlash bir xil hajmdagi mahsulot tannarxini pasaytirish hisobiga erishiladi: 
X+En
⋅
K- min 
Bunda, En – samaradorlikni normadagi koeffitsienti - 0,15ga teng. 
Eng foydali variantlarni tanlash ishlab chiqarishning mutloq samaradorligi 
ko’rsatkichlarini taqqoslashning maxsus usullari bilan topiladi.
Bu usullar to’g’risida hozircha biz boshqa gap ochmaymiz. 
Foyda, daromad to’g’risida tushuncha va uni hisoblash tartibi.
Ishlab 
chiqarish samaradorligini har tomonlama oshirish iqtisodiyotni hozirgi bosqichida
rivojlantirishning eng muhim 
Исй
=[(
Х
м
1
+
Ен
⋅
К
1
)-(
Х
м
2
+
Ен
⋅
К
2
)]
⋅
Q
2
xo’jalik vazifasidir. 
Bu vazifani hal etish maksimal foyda bergan mahsulot hajmining optimal 
yo’llarini tanlash bo’yicha qilinadigan ishlarni davom ettirish bilan bog’liqdir. 
Foydani maksimallashtirish to’g’risidagi taxminlar makroiqtisodiyotda ko’p 
ishlatiladi. Chunki uning yordamida korxona va firmalaning xatti-harakatlarini 
(faoliyatini) aniq bashorat qilish va keraksiz murakkab analitik hisoblashlardan voz 
kechish mumkin. 
Foyda - ishlab chiqarish samaradorligining eng muhim ko’rsatkichidir
. 
“O’zbekiston Respublikasidagi korxonalar to’g’risida”gi O’z.R-si qonunining (1991 
y. 15 fevral) 18-moddasida “Xamma turdagi korxonalarda xo’jalik faoliyatining 
164

---

165
moliyaviy natijalarini umumlashtiruvchi asosiy kursatkich foyda (daromad)dir” – deb 
ko’rsatilgan. Ushbu qonunning 24-moddasida: “Foyda (daromad), amortizatsiya 
ajratmalari, qimmatli qog’ozlarni sotishdan tushgan pul, mehnat jamoasi a’zolarining, 
korxonalar, tashkilotlar, fuqarolarning pay va o’zga badallari, shuningdek boshqa 
tushumlar korxona moliyaviy resurslarini tashkil etuvchi manba’lardir”, - deb yozib 
qo’yilgan.